Ako stupny stwórtk su swětki ako tśeśi wusoki swěźeń cerkwje kradu njeznate. Skóro dwě tśeśiny Nimcow njewěstej, co se dokradnje swěśi. Wótegrono cerkwinego fachowego personala, kenž ja som w młodych lětach cesto słyšał, pak rowno mało wuswětlijo: „K swětkam kśesćijany swěśe pśichad swětego Ducha.“ Aby to rozměli, musymy sćerpnje byś a cełe tšojenje wopśimjeś. W našom chwatnem casu njejo to lažko. Ako lubowaŕ filmow markujom, až juž lěbda něchten pšawidłownje do kina chójźi. Lubjej su se pjerwej kupili DVD abo źinsa se aboněrujo Netflix. Wuslědk togo jo, až njemusyš wutraś až do kóńca filma. Jo lažko wušaltowaś, gaž wšykno trajo pśedłujko abo se zda wóstudne.
Film se zachopijo: Jezus zaśěgnjo do Jeruzalema. Wšo jasne – wumóžnik jo tam, móžomy wušaltowaś. Ale źo dalej, jo kśicowany – Boga su zamordowali, škóda, głupe wobrośenje, njemusymy dalej glědaś. Na tśeśem dnju jo pak górjej stanuł – wutrajne pśiglědarje filma mógu se wjaseliś, Jezus jo žywy, haleluja. Móžomy stakim w měrje dalej zappowaś. Chto co hyšći slědowaś, ako Jezus wokoło chójźi a wšyknym njewěrjecym swóje rany pokažo? Ale weto ma film hyšći něco njewócakanego, za tych, kenž njejsu wusnuli abo wušaltowali: Jezus se póra do njebja, kak móžomy to rozměś? Na gluku mamy tastu, z kótarejuž móžomy film zastajiś, aby diskutěrowali, co to wóznamjenijo.
Mjaztym film južo trajo 50 dnjow a pśiglědarje se chapja źiwaś. Co my tam stojmy abo sejźimy a glědamy do aparata? Co to wšykno dej? Za lubowarjow action filmow wšykno skóńcyjo z wjelikim napśiskim šumjenim z njebja ako mócny wětš. Wopokazuju se wjelike rozkłojte wognjece jězyki. Wšykne se zachopiju powědaś z drugimi rěcami, jaden engelski, drugi nimski a tśeśi serbski, a wšykne se derje rozměju. Chtož jo wutrał tak dłujko pla togo filma, něnto sobu dostanjo nejwětše pśechwatanje krotko pśed dopódaśami: Njejsmy pśiglědowarje filma – smy part filma!
Abo ako jo gronił janźel, ako su pśespytowali njebjo w póproznej naźeji, až wšo móžo tak dalej hyś ako doněnta: „Něnto sćo wy na rěźe. A wy wěsćo, což jo na rěźe. Wón jo to wam do wutšoby połožył. Njewuźěrajśo tak ako njewobźělone do wašych aparatow abo do njebja, ale źiśo do swěta!“
Swětki su swěźeń zmócnjenja a zagronitosći. To móžo wulichowaś. Za to pak trjebamy teke skobodnosć. Něnto smy my na rěźe, to njejo žedno grozenje, ale zlubjenje. Wjele lubjece jo wšykno se zachopiło ze słowom Jezusa: „Som z wami, njebuźośo sami.“ Slědował jo źiw swětkow: Namakaś z Bóžeju pomocu tu skobodnosć se póraś a wen hyś, pó słowje a we pśenjasonem zmysle. Gaž mimo wótlěkanja wugronijom, cogo se naźejam, móžom dowěriś na to, až som rozměty. Ten swěty Duch, kenž pśiźo k swětkam, jo Bóžy dolmetšaŕ pśi mójom boce. We nejžlubšych knigłach Jezusa profet Jezajas pišo:
1Njebój se, pśeto ja som śi humógł, ja som śi z twójim měnim wołał; ty sy mój. 2Pśeto gaž pśez wódu pójźoš, budu ja pódla tebje, až śi rěki njedeje zalaś; a gaž do hognja pójźoš, njedejš se górjeś, a płomje śi njedej zapaliś. 3Pśeto ja som ten Kněz, twój Bog.Jez 43,1–3
Bóže słowo w serbskem rozgłosu RBB 2023-05-28 (swětkownica)
Bibliske citaty pó: Biblija: Nowośišć na zakłaźe serbskeje Biblije z lěta 1868. Chóśebuz: Spěchowańske towaristwo za serbsku rěc w cerkwi 2020.
Lětosa swěśimy 425. narodny źeń komponista Jana Krygarja. Mimo cwiblowanja jo wón nejwuznamnjejšy serbski muzikaŕ baroka a snaź wšyknych casow. Jogo wliw na cerkwinu muziku zewšym dowuslěźony njejo. Spiwaŕske, kenž su wusko zwězane z mjenim Jana Krygarja, su knigły „Praxis pietatis melica“ (Zwucowanje póbóžnosći ze spiwanim). Do 18. stolěśa su byli śišćane w skóro 50 nakładach. Tam se namakajo wušej 70 melodijow Krygarja, mjazy drugim:
„Kak wuwitaś śi debu“, nimske słowa 1665 wót Paula Gerhardta „Wie soll ich dich empfangen“, serbski pśełožk Jan B. Těšnaŕ 1865 (DK 10),
„Stań, stań, mój duch, z wjaselim“, nimske słowa 1647 wót Paula Gerhardta „Auf, auf, mein Herz, mit Freuden“, serbski pśełožk Jan B. Hauptmann 1769 (DK 87),
„Chwalśo tog Kněza“, nimske słowa 1653 wót Paula Gerhardta „Lobet den Herren alle, die ihn ehren“, serbski pśełožk Hajndrich Głowan pó 1675 (DK 333),
„Pśigótuj se, luba duša“, nimske słowa 1653 wót Johanna Francka „Schmücke dich, o liebe Seele“, serbski pśełožk Kito Šwjela 1915 (DK 273),
„Jezu, słodka pastwa“, nimske słowa 1653 „Jesu, meine Freude“ wót Johanna Francka“, serbski pśełožk pó 1675 (DK 220).
W našych serbskich duchownych kjarližach (DK) z lěta 2007 (drugi naklad 2022) jo 17 spiwow z pjera Jana Krygarja, w nimskich ewangelskich spiwaŕskich (EG) jo 19.
Wótergi zmakanje dweju cłowjekowu pózbuźujo jeju pśemóženje, motiwěrujo kreatiwity a wjeźo k produktiwnym gwězdnym góźinam. Taka gwězdna góźina jo drje była zmakanje Jana Krygarja z Paulom Gerhardtom w Barlinju 17. stolěśa. W lěśe 1657 su pówołali 50lětnego Gerhardta na cerkwju sw. Nikolawsa do Barlinja. Tam jo statkował južo wót lěta 1622 Krygaŕ ako kantor. Bog Kněz jo jima darił pěś wjelgin płodnych lět gromadnego źěła.
Jan Krygaŕ jo se naroźił 9.4.1598 ako syn wejsańskego kjarcmarja a cerkwjeńca w Brjazynje pla Gubina. Wón jo nejskerjej serbskego póchada. Jo chójźił do łatyńskeje šule w Gubinje a jo był drogujucy wuknik we wšakorakich městach (Žarow, Wrótsław, Olomouc, Regensburg, Bratislawa, Freiberg, Barliń). Pó studiumje teologije a muziki we Wytparku jo był wót lěta 1622 kantor pśi cerkwi sw. Nikolawsa a wucabnik na gymnaziumje K šeremu kloštarju. Jo wumrěł 23.2.1663 w Barlinju. Jo zakopany na jogo měsće statkowanja, w cerkwi sw. Nikolawsa.
„Naprědk! buźi hesło našo, za swoj lud a kraj. Kuždy wošcync huwołašo: Goŕej gledaj k bytšym ńebju, słyńco kiwa žyẃeńu; Bog se znajo k wěrnem źěłu. Kšutym dawa razeńe.” (B. Šwjela, w jogo dnjowniku)1
Jaden z nejwuznamnjejšych serbskich wósobinow 20. stolěśa jo mimo cwiblowanja Krystijan Bogumił Šwjela (nimski Christian Gotthold Schwela, ✶ 5. septembra 1873 w Skjarbošcu, † 20. maja 1948 pla Naumburga). W jogo statkowanju ako serbski procowaŕ a faraŕ, ale teke w priwatnem familijowem žywjenju su se pokazali wšykne naźeje, konflikty a katastrofy, kenž su wažne byli za serbski lud w prědnej połojcy zajźonego stolěśa.
Ako syn serbskego kantora a casnikarja Kita Šwjele (1836–1922) jo se južo ako student angažěrował w młodoserbskem gibanju, kótarež jo nastało ku kóńcoju 19. stolěśa, gromaźe z jogo pśijaśelom Wylemom Nowym (1870–1933). Wónej stej załožyłej zwězk serbskich študańcow a zorganizěrowałej dolnoserbske schadowanki, aby zmócniłej zacuśe sebjegódnosći Serbow. Nowy a Šwjela stej pregowałej gromaźe z Matejom B. Bronišom (1868–1937) a Hajnom Rizom (1873–1917) młodoserbske gibanje w Dolnej Łužycy. Nastajenje Šwjele, až serbskosć jo wobogaśenje a njejo nic, za což se ma sromaś, jo se śěgnuło ako cerwjena nitka pśez jogo procowanje we wósadach a jo wiźeś ako jogo wótkazaństwo. Wuznamne su jogo pśinoski ako rěcywědnik, wudawaŕ casopisow a casnikow a ako iniciator załoženja Domowiny.
Hyšći pśed 100 lětami su powědali we jsach wokoło Chóśebuza zwětšego serbski. W lěśe 1850 jo wucynił późěl serbskeje ludnosći we wokrejsu Chóśebuz 71 % a we wokrejsu Grodk 64 %.2 Rownocasnje jo dwójorěcnosć pśiběrała. Serby su se culi pśisłušajuce nimskemu narodnemu statoju a su byli zwětšego kejžoroju zwěrne. Pśenimcowanje jo pókšacowało, wšak njejadnako. Na zachopjeńku 20. stolěśa jo se połoženje serbskego luda zešpatniło. Serbska rěc jo měła wjelgin snadny socialny prestiž. Towarišnosć a cerkwja stej ju systematiski wótgódnośiłej; jo była wiźona ako zestarjeta a zajśpjona. Pominanje serbskich fararjow w lěśe 1919 wó serbsku wucbu w cytanju a licenju njejo měło wjeliku pódpěru. Měnjenje jo pśewažowało w Serbach, až naše źiśi deje w šuli nimski wuknuś, serbsku rěc južo doma sobu dostanu.
Z jogo zaměrom, serbski lud pśed wutamanim wuchowaś, njejo namakał B. Šwjela pó studiju teologije a slawistiki w Barlinju (1894–1897) žedno źěłowe městno we Łužycy. Na styri lěta jo był pśi klěbje ako domacny wucabnik w Podstupimje pla pšuskego oficěra von Hohenau. Jo kśěł serbske procowanje z faraŕskim městnom zwězaś, ale serbsku faru jomu cerkwja njejo kśěła daś. Šwjela jo se procował wó wakancu w Picnju. Wušy promšt (nimski Generalsuperintendent) dr. Kessler pak jo jomu gronił: „Das ist eine deutsche Stelle und Sie sind doch ein wendischer Amtsbruder”. W lěśe 1903 jo nastupił městno ako pomocny faraŕ pśi Serbskej cerkwi w Chóśebuzu. Lěcrownož ta cerkwja jo była wužywana wót reformacije sem ako wósadna cerkwja wokolnych zafarowanych jsow, serbska namšaŕska rěc njejo žycona była. Oficialna cerkwina politika jo była, až fararje we Łužycy njemuse serbski wobkněžyś. Gaž „mogu jaja a butru na marku nimski pśedawaś, tegdy mógu teke nimske pŕatkowańe słyšaś”, jo citěrował Šwjela w swójom dnjowniku Gustava Adolfa von Lányja (1843–1923), diakona (to jo drugi pśistajony wósadny faraŕ) Serbskeje cerkwje. Dokulaž njejo mógał swóje pśedstajenja wó serbskich namšach pśesajźiś, jo spusćił chóśebusku Serbsku cerkwju. Njejo akceptěrował, až jo dejał ze serbskimi wósadnikami nimski powědaś. Swójo prědne faraŕske městno jo namakał w lěśe 1908 w srjejźnej Łužycy, we Wochozach. Serbski charakter wósady jo jogo gnuł. Pózdźej jo pomjenił swójo žywjenje ako faraŕ we Wochozach ako nejglucnjejšy cas – luźe su byli spšawne a njeskazone, jo notěrował.3 Weto jo póžedał za Dolneju Łužycu.
Bogumiłoju Šwjeloju jo se raźiło, w lěśe 1913 do Dešna pśiś. Parochija wobpśimjejo jsy Dešno, Strjažow a Žylow. Wšykne su byli serbske jsy. Wót 700 wobydlarjow w Dešnje jo było 11 nimskich w casu nastupjenja Šwjele do słužby; wót 400 w Strjažowje 4 nimske. Julius Cordes, chóśebuski promšt až do lěta 1935, pišo we swójej rozpšawje pó wizitaciji w lěśe 1923, až teke we wětšynje žylojskich familijow se powěda doma serbski, z wuwześim někotarych pśiśěgnjonych.4 Pó prědnej swětowej wójnje jo zwóstało w Dolnej Łužycy jano 9 wósadow ze serbskimi namšami: Brjazyna, Bórkowy, Dešno, Hochoza, Gołkojce, Picnjo, Wjerbno, Serbska cerkwja w Chóśebuzu a Serbska cerkwja we Wětošowje. Jano w Dešnje jo se wótměła kuždy tyźeń serbska namša, howacej jano raz abo dwa raza wob mjasec. Bytostnje jo wóteběrało nałožowanje serbskeje rěcy w cerkwi w dwaźastych lětach. Rěcne znajobnosći duchownych su byli snadne, a zajm we wósadach jo wóteběrał. Z wuwześim Dešna, wósadne rady a wósadniki njejsu měli serbsku wucbu konfirmandow za casoju wótpowědujucu.
Dešańska parochija jo pśesegała, žywego serbskego wósadnego žywjenja dla. Cerkwina wušnosć jo za nju zaregistrěrowała, až „cerkwinosć jo wótpowědajucy serbskemu charakteroju wósadow hyšći dobra”. Bogumił Šwjela jo pominał, až teologiski dorosć dej se pilnowaś wó serbsku rěc. Nowe městna kantorow deje se wobsajźiś jano se serbskimi kandidatami, kenž mógu pśewześ serbske cytańske namše. W lěśe 1918 su byli sedymjo fararje, kenž su serbski powědali, w lěśe 1930 jano tśo. 25 šulskich wucabnikow jo było wiźonych ako dwójorěcnych. Pó jogo pominanju, zawjasć rěcnu wucbu abo „serbski seminar”, konsistorij nic njejo cynił. Weto jo jasne było, až komunikacija fararjow na jsach musy serbska byś, až luźe jano mało nimski rozměju. Šwjela jo dostał akle w lětach 1931–1933 pódpěru wót cerkwje, pśewjasć rěcne kurse za nimskich fararjow a studentow teologije. Pótom su musali zasej wopśestaś. „Wyšnosći su ze słowami za Serbstwom ale ničo nječinja za njo”, jo se wobskjaržył Bogumił Šwjela w górnoserbskej rěcy pla pśedsedarja Domowiny, Pawoła Neda (1908–1984). Wuraznje jo pominał serbskego wušego promšta w cerkwi Marka Bramborskeje. Kubłanje w cerkwi a w šuli dej maminorěcne byś; do kuždeje serbskeje wósady słuša serbski faraŕ. Wšykne naźeje su se pak skóro rozpušćili. Šwjela jo wěrił ako druge serbske intelektuelne, až nacionalsocialisty budu se staraś pó nastupu k mócy wó zdźaržanje serbskego luda. Lěcrownož Šwjela njejo se kśěł politiski angažěrowaś – „Bog njecyni strońsku politiku” – jo krotki cas pśemyslił, za derjeměśe serbskego luda pśistupiś NSDAP. Womólenje jo se malsnje pokazało. Faraŕ Wylem Nowy jo źaržał slědnu serbsku namšu w Serbskej cerkwi Města w lěśe 1933. Jo dejało traś 56 lět, až do lěta 1989, ako faraŕ Herbert Nowak (1916–2011) ze 73 namšarjami jo tam zasej swěśił serbsku namšu. Až do lěta 1934 su wopśestali wšuźi mimo Dešna pšawidłowne serbske namše.
Wugótowanje wjercha dešańskeje cerkwje
Wót 1938 jo był Šwjela pód wósebnym wobglědowanim zastojnstwow, kenž su kśěli zakóńcyś wósebnu rolu dešańskeje parochije, kótaraž jo była wiźona ako wjelgin serbska. Slědnu serbsku namšu jo źaržał Bogumił Šwjela w Dešnje w lěśe 1941. Cordes pišo wó Šwjelu: „Wó njom jo se casy groniło, až ma wjelikoserbske pśichylenje. Ja jogo mam za ceło bźezpórocnego, glědajucy na to, až jogo familija jo kradu kšuśe nacionalna. Dokulaž ma mócnu filologisku žyłku, drje se wjelgin zajmujo za serbsku rěc a jeje zdźaržanje, za serbsku kulturu, literaturu a historiju.” Z pśistupom, až serbska rěc a kultura stej rownopšawnej nimskemu, jo dał restawrěrowaś dešańsku cerkwju w lětoma 1936/1937 wót prof. Paula Thola (18887–1956) z Barlinja Kreuzberga a bórkojskego mólarja Pawła Duringa (1901–1944). Typiske wugótowanje z buŕskimi motiwami na wjerchu a z nimskimi a serbskimi toflami na korje dawaju hyšći źinsa cerkwi wósebny charakter. K tomu pśiźo, až zwónowe graśe jo jadnučke na cełem swěśe, kenž ma jano serbske napisma. W lětoma 1921/1922 te tśi zwóny su byli wobnowjone. Jo zasłužba wósadnego fararja Bogumiła Šwjele, až su dostali bibliske gronka w serbskej rěcy. Z wjelikimi łatyńskimi pismikami stoj na wjelikem zwónje: WOJNA A MĚR MA SWOJ CAS“ (prjatkaŕ Salomon 3,8), na srjejźnem: BOJ SE BOGA, LUBUJ BRATŠA“ (1. list Pětša 2,17) a na małem: „KNĚŽO, HUMOŽ NAS“ (Matejus 8,25). Až wšykne tśi zwóny hyšći źinsa w tormje wise, ma cyniś z tym, až njejsu z bronze, ale ze zeleza. Snaź jo se Šwjela dalšneje wójny bójał a jo kśěł z tym cerkwinske zwóny pśed zeškrěśim šćitaś. Pśi wuswěśenju cerkwje dnja 12.09.1937 jo se žycył ewangelski konsistorij, až dešańska wósada we zwěrnosći k drastwje, nałogoju a rěcy, kótarež su wězane z domownju, dej se dłujcko wjaseliś swójogo Bóžego doma. Su byli jano prozne słowa, kenž za krotki cas su byli zabyte.
Z nastupom nacionalsocializma k mócy jo se situacija za serbski lud dramatiski pógóršyła. Ale teke młoge Serby njejsu byli imune pśez ideologiju nacizma. Oficialnje Serby su byli wiźone ako nimski rod, kenž pśipadnje słowjańsku rěc powěda. Wjele Serbow jo se cuło pśipóznate a gjarde, až pśisłušaju k ludoju Nimskego rajcha. Dolnoserbska narodna drastwa jo se pśemjeniła do Spreewaldtracht, serbski nałog kokot jo se interpretěrował ako Erntehahn. Asimilacija jo wjadła k tomu, až na nacistiskich masowych zarědowanjach su byli teke wiźeś młode Serbowki w serbskej swěźeńskej drastwje a z wuzwignjoneju pšaweju ruku na hitlerski póstrow. Serbska rěc pak něnto njejo była pśewołana, ale zakazana wšuźi we zjawnosći, teke w šulach. Samo nimske słowko wendisch su kśěli wutamaś a wuměniś pśez słowo „błośański”: „Es gibt im deutschen Spreewald nichts anderes als deutsche Spreewälder.“ Zakaz serbskeje rěcy jo se teke měrił na cerkwju.
Poměry w ewangelskej cerkwi Nimskeje su se pśiwóstśili z nastaśim gibanja Nimskich kśesćijanow. Sobuzałožaŕ jo był w lěśe 1932 z Chóśebuza póchadajucy faraŕ Joachim Hossenfelder (1899–1976). Ten wopyt nacionalsocialistow, ewangelsku cerkwju ideologiski a organizatoriski pśiměriś, jo wjadł k mócnej polarizaciji, ale wobaranje jo słabe było. Protestantiska mjeńšyna jo załožyła Wuznawaŕsku cerkwju, kótaraž na swójej prědnej synoźe w lěśe 1934 jo wobzamknuła Barmenske wuzjawjenje, we kótaremž su zwěsćili, až cerkwja móžo pśipóznaś jano jadnogo Kněza, kenž jo Jezus Kristus. Cerkwina zwada jo njepósrědnje pregowała cerkwine žywjenje łužyskich wósadow. Šćěpjenje jo se śěgnuło w chóśebuskem cerkwinem wokrejsu pśez cerkwine zastojnstwa, wósady, jsy a samo pśez familije. Jo teke spóznaś we swójźbje Šwjela/Haberland. Bogumił Šwjela jo se cuł pśichylony idejam Wuznawaŕskeje cerkwje, lěcrownož jo se dał w lěśe 1937 formalnje ako cłonk zmarnuś. Weto jo był mócnarjam nadalej suspektny. Ako Wendenführer su jogo stawnje wobglědowali a pśesnuchlowali. W lěśe 1937 gestapo jo pśesłuchała Šwjelu špionaže za Českosłowaksku dla. Nic njejsu mógali dopokazaś, ale nacije su wóstali njedowěriwe a su kśěli zakóńcyś wósebnu serbsku rolu dešańskeje parochije. Stary cerkwjeńc Erwin Mjerśeńc (1926–2019) ze Žylowa jo wulicował, kak serbske knigły su se zgubili ze žylojskeje cerkwje w nacistiskem casu: „[…] faraŕ Šwjela jo był jaden wjeliki Serb. […] jo měł teke w cerkwi zwjercha knigły. […] Wjeliki regal, wšykno serbske knigły, wětšy part duchowne kjarliže a take. […] Na jaden raz pśidu dwa cłowjeka […] Staatsbeamten. […] No jo, drugi źeń jo pśišło wjelike awto a te cełe knigły nalodowali a wótholowali. Wšykno duchowne knigły, ak z politik njama nic cyniś.“5 W lěśe 1941 jo zakóńcył ewangelski konsistorij Marka Bramborskeje serbske namše w Dešnje. Bogumił Šwjela jo napisał w swójich knigłickach „Agenda za tu evangelisku cerkwju w Pšuskej“ w nimske rěcy: „Letztes Mal amtlich benutzt Kantate 1941. Vor Pfingsten Donnerstag erhielt ich das Verbot, wendische Gottesdienste zu halten. Sch.“ Dokument wót ewangelskego konsistorija Marka Bramborskeje z datumom 19. maja 1941 w listowej głowje pokažo: Cerkwja sama a nic nacistiski stat jo zakazała namše, dla togo až su byli serbske. Na śišć wót gestapo, kenž jo pominała wót cerkwinego wjednistwa pśesajźenje Šwjele do cysto nimskeje wósady, jo wón šeł 1. nowembra 1941 na wuměńk a pśesedlił se do Rudolstadta w Durinskej.6 Bogumił Šwjela jo napisał w nimskej rěcy w lisće, kenž su chowali w tormowej kuli pśi wóswěśenju dešańskeje cerkwje w lěśe 1937: „Luby njebjaski Wóśc! Wódaj wšykno, což na a w tej cerkwi a pód njeju běšo zgrěšyło. Daj wósadu, kótaraž se w tom Bóžem domje zgromaźijo, twój lud bywaś; zbuź pśez zuk tych zwónow wšyknych, kenž jen mógu słyšaś, na pokutu, na wrośenje a nawrot. Amen.” Ako jogo wótkazanje jo wiźeś wugótowanje dešańskeje cerkwje: Napśeśiwo prjatkaŕnje jo wiźeś wobraz Jezusa prjatkujucego na górje. Duchowny dej se jano orientěrowaś na njogo. Rownopšawnosć rěcow se wótbłyšćijo w Bibliskich citatach na korje, wótměnjajucy w serbskej a nimskej rěcy.
W rozpšawach oficialnych wizitacijow promšta do dešańskeje fary jo se dokradnje pópisowało narodne nastajenje Šwjele: „Za serbske wósady jo faraŕ Šwjela se góźecy muž.”7 Nadrobne napšašowanja su pokazali, až jogo serbske zajmy su skerjej rěcnego, kulturnego a wuměłskego raza a až ma zmurjone, njejasne politiske cele. Jo se wuzwignuło, až faraŕ Šwjela njama antinimsku zmyslonosć. Wjele jo se wukopało ako prozne janglenje, na pśikład jogo pročeske ambicije. Rozpšawy su se teke póśěgnuli na familijowe poměry. Za žywjenje na lanźe njejstej Šwjelic manźelskej derje nastajonej byłej. Ako rěcywědnik a teolog jo był zajm B. Šwjele za rolnistwo a kubłanje dobytka małki. Wót tencasnego wejsańskego fararja jo se pak wócakało, až familiju sam zastarajo. To jo pak rad pśewóstajił swójej žeńskej Gertrud (1871–1952), kótaraž jo pak póchadała z wjelikobergaŕskego domu a žedne burske nazgónjenja njejo měła. Weto jo se musała staraś wó zbóžo – to su byli dwě krowje, swinje, kokošy, kacki, gusy, wójce, kóza a kóń. Wšedne žywjenje drje jo było wobśěžke, glědajucy na to, až akle w lěśe 1925 milina jo pśišła do jsy. Bogumił Šwjela jo se skjaržył w swójom dnjowniku, až w cełej parochiji musy stawnje sem a tam na wšake zarědowanja. Pózdźej jo měł móžnosć, sebje awto kupiś, aby jomu to lažčej padnuło.
Šwjela jo wopytał swójo serbske pśichylenja swójim źiśam dalej dawaś, což jo se jomu raźiło na wěstu wašnju jano pla syna Martina (1906–1983). Napněte familijowe poměry jo Bogumił Šwjela w swójich dnjownikach jano krotko naspomnjeł: „Wěsće pak jo manźelstwo šula zapŕeśa samego se.”8 We wizitaciskej rozpšawje jo cytaś, až wobej syna stej blisko nimsko–nacionalnej zmyslonosć („deutsch–völkisch”). Žeńska jo teke kradu nacionalistiska była. B. Šwjeloju jo se swidała se bližeca priwatna katastrofa. Jogo nejstaršy syn Siegfried (✶ 1905 w Chóśebuzu) jo pśistupił juž w lěśe 1929 NSDAP. Wót lěta 1932 jo był cłonk SS. Nan jo gjardy był, až ze Siegfriedom („Kitko”) ako mały gólc jo mógał serbski powědaś. Jo pak jěsno pśedwiźeł, až žywjeńska droga syna se tšašnje zakóńcyjo: „Som ẃelgin hubojany dla ńogo, lec něco z ńogo buźo. Domacna ńezjadnosć skazyjo cełe žyẃeńe”,9 jo napisał 27.04.1929 do dnjownika. Siegfried Schwela jo studěrował medicinu. Wót awgusta 1941 jo źěłał ako lěgwowy gójc w rangu SS-Hauptsturmführer w KZ Auschwitz a Stutenhof. W nalěśe 1942 jo wochórjeł na tyfusu (flakatu zymnicu) a wumrěł w samsnem lěśe.
W wobspomnjonem lisće w tormowej kuli dešańskeje cerkwje Bogumił Šwjela jo napisał, až dla bracha kuždegožkuli woplěwanja rěcy w šuli, raz jeje slědne dny pśidu. Njejo měrne wusnjenje, ale głodusmjerś. W slědnych lětach jo se ako Serb samotny cuł a jogo rezigněrowanje jo spóznaś. Z Rudolstadta jo napisał: „ Z Dešna dostach powěsć, až zasej někotare dušne młoźeńce padnuli su. Mě jo tak śěžko we wutšobje, gaž spominam na zajźenje serbstwa; a dejm poznaś, až mamy sami wjele winy na tom, až njejsmy wuznali znamjenja casa.”10 W juliju 1947 kritizěrujo Domowinu, až pśemało cyni za Dolnu Łužycu, źož situacija jo k płakanju. Pó smjerśi Šwjele pla Naumburga na domojdroze do Łužyce w lěśe 1948 jo dejało hyšći skóro 40 lět traś, až ewangelska cerkwja w Barlinju a Bramborskej zasej oficialnje serbske namše jo pśizwóliła.
Aus dem Alltag eines wendischen Pfarrers. Hrg. Annett Bresan. Bautzen: Domowina-Verlag 2022, s. 384, [sic]. ↩
Peter Kunze: Die Sorben/Wenden in der Niederlausitz. Bautzen: Domowina-Verlag 2000. ↩
Andreas Kirschke: „Nejglucnjejše lěta mójogo žywjenja“. Nowy casnik 21.07.2022. ↩
Edmund Pech: Sorbisches Kirchenleben in der Niederlausitz während der Weimarer Republik. Lětopis 65 (2018) 69. ↩
Stary Žylowaŕ Erwin Mjerśeńc wulicujo. Chóśebuz: Šula za dolnoserbsku rěc a kulturu 2013. ↩
Peter Schurmann: Die sorbische Bewegung 1945–1948 zwischen Selbstbehauptung und Anerkennung. Domowina-Verlag 1998, s. 173. ↩
Stupny stwórtk jo kradu njeznaty swěźeń. Harry Potter by gronił, to jo źeń, kenž se njesmějo wugroniś. Toś se skerjej groni we zjawnosći źeń nana. Abo hyšći wěcej rozšyrjone jo pomjenjowanje źeń muskich, což dej wobtwarźiś, až na tom dnju pšawe muske se raz tak pśistojnje wobežrěju. Ale wěrnosć jo teke, až w slědnych lětach ten źeń jo se pśeměnił na lichy źeń, kenž dawa móžnosć se wudaś do natury z cełeju familiju.
Co jo se stało na stupnem stwórtku, móžomy cytaś pla Lukasa we 24. stawje: 50Jezus huwjeźe swójich huknikow wen až do Betanije, a zwignu swójej ruce a žognowašo jich. 51A wóno se stanu, ako jich žognowašo, až wót nich źěšo a bu wjeźony do njebja. 52Wóni pak se jomu pśemódlichu a wrośichu se do Jeruzalema z wjelikim wjaselim 53a běchu stawnje we templu, cesćachu a chwalachu Boga.Lk 24,50–53
Źo jo njebjo? No jo, jasnje, ja dejał jano wen z togo studija hyś a póglědnuś dogórjejka. Ale bydli tam napšawdu Bog? Cłowjek we srjejźowěku njeby cwiblował: Mamy how našo nazemske žywjenje, a Bog jo w njebjaskich sferach nad nami.
Co jo njebjo? Wót casa Kopernika sem jo se wukopało, až njeskóńcne daliny njebja njamógu byś realne městno za Boga. Wědomnosć z nowymi instrumentami pśecej dalšne dłymokosći swětnišća pśedobywa. Njebjaske kralojstwo jo pak rědny symbol. Njebjo jo městno a staw nimjerneje zbóžnosći – ale kak wuglěda, źo jo namakajomy, njamóžomy wědomnostnje wuslěźiś.
Gaž swěśimy Kristusa do-njebja-stupjenje, dopominamy na rozžognowanje Jezusa z wuknikami 40 dnjow pó jogo górjejstawanjeju. Wón źo slědk k Bogoju. Bjatujomy ze starymi słowami našeje cerkwje: Wón jo stupił do njebja. Ale weto: Co wy tam stojśo a glědaśo do njebja, se pšaša w Pósołskich statkach. Njeglědajśo górjej, ale do swěta. Bog njejo w mrokawach na njebju, ale tam, źož Bog jo, tam jo njebjaske kralojstwo.Pós 1,11 Pšašanje na wuknikow źo teke na nas. W našej pśibytnosći móžomy něco wót njebja zgóniś: we błyskośe woblicow našych sobucłowjekow, we wokognuśach wjasela a lubosći, we kótaremž smy jadne z Bogom a swětom. Jezus Kristus groni: Gaž póhušony budu wót zemje, cu ja wšyknych k sebje śěgnuś.Jan 12,23
Kristusowe do-njebja-stupjenje wuzwignjo jogo pśibytnosć na wšyknych městnach a casach. Z namšami pód gołym njebjom se źinsa swěśi, což wón jo nam zlubił: Mě jo dana wšykna móc w njebju a na zemi. Som z wami kuždy źeń až do kóńca togo swěta. Mt 28,20
Bóže słowo w serbskem rozgłosu RBB 2023-05-18 (stupny stwórtk)
Bibliske citaty pó: Biblija: Nowośišć na zakłaźe serbskeje Biblije z lěta 1868. Chóśebuz: Spěchowańske towaristwo za serbsku rěc w cerkwi 2020.
Dabit jo, ako se groni, nejwuznamnjejšy kral w historiji Israela. Wó njom jo se wjele wulicowało: Kak jo wójował z Goliatom, a kake wjelike statki jo ako kral wugbał, aby Israel zjadnośił. W Jeruzalemje móžoš namakaś městno na górje Cion, kótaremuž se groni row krala Dabita. Póbóžne Žydy tam du, aby cesćili gigantiski prozny kašć – gódny teke za Goliata. Ale njok zasuźowaś, až Dabit jo na taku wašnju cesćony. Ja hyšći źinsa mam tu cerwjenu nitku, kenž jo mě tam póbóžny muž wokoło zgibka wuwězał ze zlubjenim błyšćatego pśichoda.
Ja som pak wótrosł z kritiskim widom na krala Dabita. W lěśe 1972 jo wujšeł roman Stefana Heyma, togo wjelikego kritiskego spisowaśela w DDR. Ze zagórjetosću smy cytali ten roman ze skrotconym titelom „Jadnučka a napšawdna rozpšawa wó kralu Dabitu“. Derje smy rozměli, ako Heym jo se zaběrał we formje historiskeje parable ze znjewužywanim mócy, z pśisłodnikojstwom a pódtłocowanim kritiki. Kak maš agěrowaś, gaž wěrnosć znajoš, ale nichten njoco ju słyšaś? Wót togo casa jo mě jadna wěc wažna: Dokradnje źiwaj na to, co ty tam cytaś – rozmějoš teke, což lazujoš? Z kakim zaměrom jo tekst pisany, co wón wóznamjenijo za tebje? Abo, ako Stefan Heym jo napisał w swójom romanje: Stare tšojenja z Biblije nam póbituju, aby sami se we nich spóznali. Co jo naša rola na swěśe, kake wobstojnosći my mamy?
W teksće 1 Sam 16,14–23 Dabit hyšći njejo ten wjeliki ryśaŕ a kral, ako Biblija jogo hynźi wopisujo, teke z jogo negatiwnymi bokami. Źomy slědk do casa młodego Dabita. Wón jo syn burja Izaija z Betlehema, kenž dostanjo w mjeršnikojskej šuli pśistojne wukubłanje, zazdaśim pśedewšym teke w muzice. Pśisamem žeden wobraz togo bibliskego krala njejo, źož njama harfu w ruce abo jo jadna w bliskosći.
Zaul jo prědny kral we historiji Israela. Wjele jo dojśpił ze zjadnośenim wšyknych 12 rodow. Ale wójowanja pśeśiwo filistarjam njamaju žednogo kóńca. Bog njejo spokojom z tym, což Zaul z jogo groznym zachadanim napórajo, a kral schórjejo. Źinsa by gronili, wón dostanjo burnout a depresije. Zastojniki njejsu se wěcej wěźeli žedneje rady a su pśišli na to, až muzika snaź pomožo. Wjelicna ideja, ako ja měnim! To ga my wšykne znajomy, njemusym rozkładowaś, kake wustatkowanja muzika móžo měś. – Ako rowno som pisał toś te smužki prjatkowanja, jo zazněł wót nazdala spiw amerikańskeje spiwaŕki Joan Baez „I shall be released“. Jo, napšawdu, njejo muzika kusk wumóženja, cyplišk Bóžego kralojstwa? Zajmnje jo, lěcrownož diagnoza za Zaula jo: „Zły duch wót Boga śi wjelgin tšašy“,1 Sam 16,15 słužabniki njewołaju za mjeršnikom, ale naraźiju muzikowu terapiju. Zawěsće su teke bjatowali za krala, ale njejsu gótowali žednogo rozdźěla mjazy dušepastyŕstwom a psychoterapiju. Bog pomaga pśez muziku.
Tencas muzika njejo była wšuźi prezentna ako źinsa. Njejsu znali dudlowanje w kupnicach w gódownem casu. Muzika jo něco ceło wósebnego była. Instrument, na kótaremž Dabit jo grał, njejo taka koncertna harfa we źinsajšnem zmysle. Jo był kinnor, jadnory drjewjany kašćik, nad kótaremž někotare tšuny su byli wupněte. Z takim kinnorom – skerjej jaden pśedchadnik gitary – jo směł Dabit pśed kralom graś. A jogo muzika jo krala wugójła, až wóna jo była połna pśijaznosći a lubosći Boga. Dabit jo był wobdarjony muzikaŕ, wuwześny talent. Jo mógał spóraś luźi na druge myslicki. Chto ga njeznajo jogo nejwětšy hit: Psalm Dabita 23: „Ten Kněz jo mój pastyŕ, mě njebuźo nic brachowaś. Wón paso mě na zelenej łuce a wjeźo mě k fryšnej wóźe. Wón hochłoźijo móju dušu. Wón wjeźo mě na pšawej droze swójogo mjenja dla.“Ps 23,1–3
Njok zamjelcaś, až tšojenje z Dabitom a Zaulom derje njewujźo. Snaź to zwisujo z tym, až Zaul njejo se spokojł z Dabitom ako muzikarjom, ale jo kśěł jogo měś teke ako oficěr we wójaŕstwje. Dabit jo źe był wjelgin wjelebocny a lud jo jogo lubował. Kral Zaul toś pśiźo do wuskosćow a wopytajo Dabita pśec pósłaś. Z tym pśiźo skóro kóńc kralojstwa Zaula, ale to jo južo drugi part tšojenja.
Slědk k muzice, kótaraž Zaula jo tak wobguslowała. Muzika nas zwězujo z Bogom, jo rědnučka terapija pśeśiwo wšomu złemu, śěžkej mysli a špatnym ducham. Ten, kenž spiwa, njedajo se góniś wót stresa, ale juska w lichośe kśesćijana. Amerikańske njewólniki su se spiwajuce swóju cłowjesku dostojnosć wobchowali. Jich duchowne spiwy hyšći źinsa ako gospele a spirituale znajomy.
Ale muzika nas teke zwězujo mjazy sobu. Ako smy woglědali gano z kupku putnikowarjow k jadnej familiji w Palestinje njedaloko Jeruzalema, njejsmy derje rozměli jich rěc. Jaden wót nich jo pak zgłosył znaty Taizé-kjarliž „Laudate omnes gentes“ (Chwalśo, wšykne ludy), a pó nejkrotšem casu smy mógali wšykne w arabskej rěcy soby spiwaś. Muzika móžo granice pśewinuś. Tak to jo, lube sotšy a bratšy: Psalmy, kjarliže, gospele abo teke wše druge spiwy su Bóža muzikowa terapija za nas. Źěkujomy se tebje, Kněžo, až sy nam muziku darił.
Prjatkowanje na stwórtu njeźelu pó jatšach (njeźela kantate) w kórjeńskej cerkwi, 2023-05-07
Bibliske citaty pó: Biblija: Nowośišć na zakłaźe serbskeje Biblije z lěta 1868. Chóśebuz: Spěchowańske towaristwo za serbsku rěc w cerkwi 2020.
Th. Körner: Gebet während der Schlacht, 1813/Fr. Knocha: Bjatowanje we bitwje 1913
Wulichowańske wójny w lětach 1813 do 1815 su skóńcyli nadkněstwo Napoleona w srjejźnej Europje. Intelektualny duch a politika togo casa stej měłej bytostny wliw na slědujuce lětźasetki a stolěśa. W nimskich krajach jo se wuwijało narodne gibanje, kótarež jo se spócetnje měriło pśeśiwo cuzemu kněstwoju a za wóśceńske gódnoty. Skóro jo pak nastał z publicistiku pśeśiwo Francojskeju teke kšuty pšuski patriotizm a nimski nacionalizm. Głowny zaměr jo był twórjenje nimskego narodnego stata ako „mócnaŕstwo lichoty a pšawa“. Za kněžarjow jo było pak wójowanje wó narodne samopóstajenje srědk za pśesajźowanje jich mócy a zajmow dynastije. Ako rezultat jo nastało w lěśe 1871 nimske kejžorstwo pód pšuskeju dominancu, kenž žeden nimski narodny stat njejo był. Wójowanje wó nadkněstwo w nimskich krajach jo wjadło na jadnem boce k tomu, až Awstriska njejo była part nimskego stata. Nimske kejžorstwo jo było na drugem boce rowno ako Awstriska stat z wjele ludami, nic jano z Nimcami, ale teke z Pólakami, Francozarjami, Serbami, Danami a drugimi „mjeńšynami”.
Popularny wobraz wulichowańskich wójnow wšak njewótbłyšćujo zajmy politiskich mócnarjow, ale wójowanje luda wó lichotu. W kulturnem spomnjeśu su wóstali dobrowólniki, wósebnje studenty – ale teke studentki! Wjele su wójowali we šwiśe dobrowólnych wójakow „Königlich Preußisches Freikorps Lützow“. Wót barwow jich uniformow se wótwóźijo nimske narodne barwy carno–cerwjeno–złote. Lěcrownož Francozarje su wiźeli w lichych wójnarjow jano carnych banditow („bandits noirs“), jo był Freikorps wjelgin woblubowany w luźach, nic naslědku prominentnych cłonkow dla, ako wóśc turnowanja Friedrich Ludwig Jahn, basnikaŕ Joseph von Eichendorff, abo pózdźejšy załožaŕ źiśecych zagrodkow Friedrich Fröbel.
Lud jo se napominał k woporniwosći we wójowanju za krala, wóścny kraj a cesć. Něco nowego jo był apel na patriotizm, kenž jo se cesto zwězał z religioznymi pśedstajenjami: „Njejo wójna kronowanych, jo kśicna wójna, jo swěta wójna.“ Tak jo napisał Carl Theodor Körner (✶ 23. september 1791 w Drježdźanach, † 26. awgust 1813 pla Wöbbelina), kenž jo dobył wósebnu sławnosć, nic jano pla Nimcow, ale w cełej Europje. Ako Pšuska jo wuwołała k wójowanju pśeśiwo Napoleonoju, jo pśistupił Körner 19. měrca we Wrocławju Freikorpsoju. Južo 26. awgusta togo lěta jo zaginuł we wójowanju na droze wót Gadebuscha do Zwěrina. Dwa dnja do togo jo zbasnił swóju sławnu „mjacowu pěseń“ (Schwertlied). Ako basnikaŕ jo sebje dobył njezachadnu sławu pśez idealny, patriotiski duch, kenž na smjerś njeźiwa. Wjelgin znaty jo jogo spiw „Lützojska źiwa, dowažna góńtwa“ (Lützows wilde, verwegene Jagd), kenž dłujki cas su spiwali nimske spiwaŕske towaristwa. Wěrne pśijaśele su zakopowali Theodora Körnera pód dubom pla Wöbbelina. Jogo swětocna módlitwa „Wóśc mój, ja wołam śi“ jo była jogo zakopowaŕske spiwanje: „K žywjenju, k smjerśi ty ze mnu źi! Wóśc luby, cesćim śi!“
Theodor Körner pócera z idejow a rěcnego kubła patriotow 18. stolěśa, źož stoje zapśimjeśa ako nimska kšutosć, dubowy wěnc, nałog nimskich wóścow, abo lichota ako nejwušy dobytk. Wuchwalijo smjerś za wóścojsku: „Chtož njamóžo wumrěś za lubku, njezasłužyjo póšk.” Wójnu interpretěrujo ako spšawnu a wužywa za to religiozne pśedstajenja a zacuśa. Z Bogom powěda w basnjach z naiwneju źiśeceju dowěru: „Bog, ako ty coš, tebje som se powdał!“
Šym wěcej casa wót Körneroweje smjerśi jo se minuło, śim wěcej jo se jogo swěśiło. Kritika Heinricha Heinego, kenž jo pomjenił basnistwo Körnera ako wóstudne a njelepe mimo fantazije, njejo na tom nic změniła. W dobje nimskego kejžorstwa su Theodora Körnera wiźeli ako ryśarja-spiwarja, ako nejgenialnjejšego poeta swětoweje literatury abo ako nejwětšego lyrikarja nimskego luda, kenž jo zapowědał narodne dybotanje wutšoby pśeśiwo jabrjoju cuzego kněstwa. Tak su blandrili pśi wuswěśenjeju njelicnych pomnikow k cesći Körnera. Su jogo sławili ako jadnogo swětego, ako kšawnego znanka lubosću k wóścojskej.
Ako sławny patriot jo pak teke dobydnuł wuznam za druge narody, na pśikład za Čechow, kenž su se teke póžedali za takim wójnskim basnikarjom. Wóni su se pšašali, źo wóstanu naše Bóže wójowarje, cogodla njestanjo mjazy słowjańskimi narodami žeden Körner, kenž skšuśijo z patriotiskimi spiwami jich wójowanje wó lichotu. Theodor Körner ga dajo lyriske wobraze za to, což teke słowjańska młoźina dej cyniś. Dolnołužyske Serby pak njejsu wiźeli w tekstach Körnera za sebje napominanje za słowjańske samopóstajenje. Kradu nawopaki. Napśeśiwo antidynastiskemu a lichotnemu duchoju wulichowańskeje lyriki su se zanurjali Serby do absolutneje zwěrnosći k pšuskemu kraloju. Ako su wuswěśili wójnaŕski pomnik we Wjerbnje, su wobskjaržyli w Casniku lěta 1908, až jano se spomina tych wjerbańskich wójnarjow, kenž we wójnach 1864, 1866 a 1870 su póbyli, a žedno gronko „z Bogom za krala a wóścny kraj“ tam njestoj a teke kralojsko–pšuski hodlaŕ felujo.
Nowy wjerašk spomnjeśa na Körnera jo se zachopił w lěśe 1913 ze stolětnu wrośenicu wuderjenja wulichowańskich wójnow. Zasej su se namakali pseudoreligiozne formulacije na zbuźenje narodnego wědobnja, aby kejžorstwo mógało slědowaś swóje politiske cile. Jogo patriotiski duch jo se pśechyśił 100 lět pó smjerśi Theodora Körnera. Su wóstali jano gronidła ako: Za kejžora a wóścny kraj! Pśeśiwo arcywinikoju! Młoźina kejžorstwa – nic jano nimska, teke žydojska, słowjańska a druga – jo śěgnuła ze zagóritosću do stśělcowych groblow swětoweje wójny. W kapse su měli pyšne kórtki z wobrazom chórgoji, mjaca a krony, z dubowym listom a drugimi symbolami. Cesto jo se zwobraznił Körner stojecy direktnje pódla kejžora Wilhelma II. Citaty basnikarja na kórtkach su byli typografiski wugótowane a dejali pówušowaś nacionalistiski duch. Njepšawe a šydne koklowanje togo ducha jo teke duło do serbskich jsow. Teke Serby su tšubili: Za kejžora a wóścny kraj! Krotko pśed prědneju swětoweju wójnu jo pśełožył Zaspowaŕ Fryco Knocha baseń Theodora Körnera „Bjatowanje we bitwje“ do dolnoserbskeje rěcy. Njejo znate, lěc něchten ten serbski tekst do bitwy jo sobu wzeł a z tym „padnuł“, ako jo se něnto groniło, gaž něchten swójo žywjenje we wójnje zgubił. Serby njejsu markowali, až jich kejžorozwěrnosć jo za starego Fryca.
Wuslědk togo ducha hyšći źinsa namakajomy na našych jsach we formje wjele wójnaŕskich pomnikow. Wjelike tšuśe se zataja z takimi słowami, kak lubosnje by było, swójo žywjenje daś za towarišow. Cesto jo to z bibliskim citatom pódšmarnjone ako: „Nicht njama wětšu lubosć nježli tu, aby něcht swójo žywjenje za swójich pśijaśelow wóstajił.“ (Jan 15,13). Młogi raz tam teke stoj: „Jo-lic jo Bog za nas, chto móžo byś pśeśiwo nam?“ (Romarje 8,31). Hyšći źinsa cujomy slědy takego falšnego nacionalizma, kenž žedno pšawo njama, se póśěgowaś na narodny duch wulichowańskich wójnow w lětach 1813 do 1815.
Wobraz: kórtka z wójaŕskim postom z prědneje swětoweje wójny
Gósć 93. Serbskego blida 20. měrca 2023 w chóśebuskem Serbskem muzeju jo była Jadwiga Malinkowa, wósadna faraŕka w Slěpem. Organizatorka rozgronow Christina Kliemowa pśepšosujo na zajmne diskusije w serbskej rěcy wó aktualnych a wšednych pšašanjach w serbskej Łužyce a zwenka njeje.
Tema Serbskego blida jo była tenraz, lěc jo wuměna mjazy konfesijami a nabóžninami móžo a kak to wuglěda w Nimskej abo w drugich krajach.
Aby diskusija ned z tu komplikowanu materiju mógła startowaś, jo Jadwiga Malinkowa sobu pśinjasła tśi pśedmjaty: serbski spiwnik Zerničku, rusojsku ikonu a talaŕ z arabskim napismom. Wóna jo rozkładła, na kaku wašnju te pśedmjaty symbolizěruju jeje žywjeńsku drogu. Ako jo wótrosła w serbskej ewangelskej swójźbje jo spiwanje pśecej wažne było. Drugej darika stej se póśěgowałej na studijne casy a drogowanje w Pólskej, Syriskej a Libanonje. Wósebny zajm jo zbuźił arabski talaŕ, kenž wšak z islamom nic njejo měł cyniś. Napismo ga jo był Wóścenas w arabskej rěcy.
Rozwijała jo se zajmna diskusija wó wšakorakosći religijow a konfesijow. Pokazało se ako na nutśikowny póměr mjazy konfesijami w Serbach ako teke na swět nabóžninow na Bliskem pódzajtšu. Jadwiga Malinkowa jo pokazała na wjelike kulturelne rozdźěle, kótarež lěbda z religiju maju cyniś. Druge wobźělniki diskusije su pśinosowali swóje nazgónjenja z kontaktami k cuzym konfesijam a nabóžninam, na pśikład w něgajšnej Jugosłowjańskej, w Hungorskej abo Israelskej. Aktualna diskusija w Chóśebuzu, kak póbitowaś móžnosć islamskego zakopowanja, jo była narěznjona.
Wobźělniki Serbskego blida su byli jadneje mysli, až wuměna mjazy wjeleserakimi nabóžninskimi wusměrjenjami dej móžo byś, gaž se wuwěrnje se sobu powěda a nic jano jaden wó drugem. Ako wjele lubjecy zachopjeńk se glěda do Barlinja, źož se twari Dom jadnogo Boga (House of One), kenž se póśěgujo na zgromadny kórjeń žydojstwa, kśesćijaństwa a islama.
Ten pśinosk se zaběra z rolu duchownych w Maśicy Serbskej. Mjaztym až wót lěta 1880 do 1937 głownje fararje su póstajali statkowanje towaristwa, pó nowozałoženju w lěśe 1993 duchowne w dolnołužyskej sekciji njejsu grali žednu rozsuźecu rolu. Dej se pšašaś, cogodla jo to tak było a z kakimi towarišnostnymi wuwiśami to stoj w zwisku.
25. maja 1880 jo se raźiło załožyś teke w Dolnej Łužycy serbske wědomnostne zjadnośeństwo Maśicu Serbsku. Towaristwo jo było konstituěrowane na iniciatiwu pólskego jurista a stawiznarja Alfonsa J. I. Parczewskego (✶ 1849 we Wodzieradach, † 1933 we Wilnje) ako samostatny dolnołužyski serbski wótrěd Maćice Serbskeje, kótaraž jo se załožyła južo 33 lět do togo, w lěśe 1847 w Budyšynje. Ideju załoženja su serbske duchowne wuraznje pódpěrowali. Korla A. JENČ (1880: 73–1541) jo napisał pśi góźbje załoženja Maśice Serbskeje artikel, źož jo zestajił tencasne pismojstwo a spisowarjow dolnołužyskich Serbow. Wětšy źěl wobpśimjejo duchownu literaturu (bibliske spise, katechizmy, spiwaŕske, módlaŕske knigły, agendy, prjatkowanja a kśesćijańske rozwucowańske knigły). Wažne su byli teke prědne słowniki a gramatiki. Lěbda wustupujo rozwjaseleńska literatura w zestajenju. Ale teke wětšy źěl awtorow tych knigłow su byli duchowne. Nowe zjadnośeństwo jo se rozměło ako „serbske knigłowe towaristwo“. We wustawkach „Dolnołužyskego serbskego wotrěda M. S.“ su sformulěrowali ako wótglědanje: „kubłanje dolnołužyskeje serbskeje rěcy a hudawanje dobrych, we tej rěcy napisanych knigłow za lud“ (ČMS 1880: 502).
Wót samego zachopjeńka dolnoserbskeje Maśice Serbskeje su grali fararje bytostnu rolu. Wót załoženja až do zakaza wót nacionalsocialistow w lěśe 1937 su stojali pśecej fararje na cole. Teke druge duchowne su grali wažnu rolu. Wažne wóśce Maśice Serbskeje su byli na pśikład: faraŕ Karlo A. A. Hausig (✶ 1850 w Chóśebuzu, 1918 † w Chóśebuzu), kantor Kito Šwjela (✶ 1836 w Zaspach, † 1922 w Chóśebuzu) a kantor Hendrich Jordan (✶ 1841 w Čelnom, † 1910 w Popojcach). Ako prědny pśedsedaŕ Maśice Serbskeje jo statkował w lětach wót 1880 do 1898 faraŕ Jan B. Tešnaŕ (✶ w Pódgóli, † 1898 w Bad Oeynhausenu). Jomu su slědowali Měto Korjeńk (wót 1899 do 1913), Wylem F. Nowy (wót 1913 do 1933) a Bogumił Šwjela (wót lěta 1933 až do zakaza w měrcu 1937). Teke zastupne pśedsedarje su pśecej byli fararje.
Gaž póglědnjomy do lisćiny cłonkow, jo wiźeś, až praktiske wšykne serbske fararje su se zapisali do Maśice Serbskeje. W zapisu cłonkow se namakaju wažne mjenja ako na pśikład: Kito Pank (1808–1895), Jan B. Tešnaŕ (1829–1898), Mjertyn Korjeńk (1841–1916), Matej B. Broniš (1868–1937), Wylem F. Nowy (1870–1933), Měto Wjeńcko (1870–1953), Hajno Rizo (1873–1917), Benjamin Běgaŕ (1873–1945), Bogumił Šwjela (1873–1948), Herbert Cernja (1905–1955), Herbert Nowak (1916–2011). W lěśe 1882 jo se nalicyło cełkownje 183 cłonkow, z togo jo pśišło 149 z Dolneje Łužyce. Wokoło 1890 jo měła Maśica Serbska nejwětšu licbu cłonkow, kótaraž jo pótom stawnje spadowała (NOACK/SCHURMANN 2022: 983), pśi comž głownje późěl burow jo bytostnje wóteběrał. W lěśe 1904 jo było wušej 40 % fararje abo ceptarje.
Zapis cłonkow Maśice Serbskeje z lěta 1882 (STADTARCHIV COTTBUS: 18824).
12 % dolnoserbskich cłonkow su byli duchowne. Późěl intelektualnych jo lažał pód jadneju tśeśinu, w rozdźělu k górnoserbskej Maćice, źož jo było w tom casu 90 % wuconych. Dalšne cłonki z Dolneje Łužycy su byli ceptarje abo druge akademikarje (14 %), rucnikarje abo źěłaŕstwo wugbajuce (11 %) a zastojniki (3 %). Skóro 60 % dolnoserbskich cłonkow Maśice Serbskeje jo póchadało w lěśe 1882 z rolnikaŕstwa (bury abo druge wětše a mjeńše wobsejźarje gruntow). W slědujucych lětach jo pak późěl z rolnikaŕstwa wobstawnje wóteběrał. Socialnu strukturu a jeje casowe wuwiśe stej pódrobnje analyzěrowałej Noack a Schurmann (NOACK/SCHURMANN 2022: 985). Radny źěl cłonkow jo póchadał teke z Górneje Łužyce. Mjazy nimi jo było 16 fararjow.
Póchad dolnołužyskich cłonkow Maśice Serbskeje w lěśe 1882. Swójska grafika na zakłaźe cłonkojskeje lisćiny (NOACK/SCHURMANN 2022: 98 6).
Z wustawkow su wótwóźowali maśicarje ako głowny nadawk kubłanje dolnoserbskego luda, což w tom casu jo se na jadno stajiło z nabóžnym kubłanim. Krotko pó załoženju Maśice Serbskeje jo se wutwórił 28.10.1880 wuběrk, kótaryž jo měł nadawk pódpěrowaś serbskich studentow, aby se brachoju na maminorěcnych fararjach a ceptarjach wótpomagało. Na pólu kubłanja jo pominała Maśica bźez wuspěcha z peticiju wót 30.8.1930 na šulske zastojnstwo w Frankobroźe nad Odru nałožowanje serbskeje rěcy we wucbje wót prědnego šulskego lětnika sem.
W nejkrotšem casu su se pilnowali maśicarje-fararje ako awtory a wudawarje naglědniwego rěda knigłow, wótpowědajucy zaměroju towaristwa, woplěwaś dolnoserbsku rěc a publicěrowaś dobre serbske knigły za lud. Młoge su byli kradu woblubowane a maju wuznam až do źinsajšnego: duchowne kjarliže, módlitwy a prjatkowanja. Z tym su měli duchowne nic jano wjeliki wuznam za kubłanje dolnoserbskego luda, ale teke za wuwiśe pisneje rěcy. Na zakłaźe staršych principow wužywanych w dolnoserbskej Bibliji z lěta 1868 jo se wobnowił pšawopis a jo se raźiło pśestajenje wót pisanja we frakturje na łatyńske pismiki z wótpowědnymi diakritiskimi znamuškami.
Nejwuspěšnjejše publikacije Maśice Serbskeje z togo casa su byli duchowne spise. Ewangelski mjasecnik „Woßadnik“ (Wósadnik) jo dojśpił naglědny rěcny niwow a jo měł pśed prědneju swětoweju wójnu jadnab 1000 abonentow. Jo wujšeł w lětach 1904 do 1913. Głowne redaktory su byli Benjamin Běgaŕ, Hajno Rizo a Fryco Rocha (✶ 1863 w Šejnejźe, † 1942 w Załgózdźu). Mjazy wšakimi prjatkaŕskimi knigłami su wósebne rozšyrjenje namakali knigły we wjele nakładach „Ten Knės jo mȯj paʃtyṙ!“ (Ten Kněz jo mój pastyŕ) wót Jana B. Tešnarja. Ale teke knigły beletristiskego raza su měli swójich cytarjow, na pśikład wulicowańko „Robinʃon“ (Robinson) wót Mateja B. Broniša, Kita Šwjele a Hendricha Jordana 1892, zběrka „Kopa ßnopow“ (Kopa snopow) wót Mata Riza, Bogumiła Šwjele a Hajna Jordana 1891 abo „Drob́eńze ʃe ßerbʃkeje hiʃtorije“ (Drobjeńcy ze serbskeje historije) wót Hajna Jordana 1905.
Lěcrownož serbska šulska wucba njejo była žycona wót kněžaŕstwa, su wudali maśicarje cytanki. Na zakłaźe pjerwjejšneje cytanki wót šularja Bojta-Žylojskego jo zjawił Hendrich Jordan-Popojski w lěśe 1883 z pomocu Alfonsa J. I. Parczewskego w Budyšynje swóje knigły „Zytańka, to jo pomoz ʃa takich, kenž kʃchě bžes ʄchulʃkeje huzby ßerbʃke zytańe (laʃowańe) nahuknuʃch“ (Cytanka, to jo pomoc za takich, kenž kśě bźez šulskeje wucby serbske cytanje (lazowanje) nawuknuś). Na zakłaźe knigłowu Bojta a Jordana jo wudał Bogumił Šwjela w lěśe 1907 swóju cytanku za serbske źiśi. Ta „Zytanka ʃa ßerbʃke źiʃchi“ jo kśěła pósrědniś zamóžnosći cytanja w starem šwabachu a teke w sajźbje z łatyńskimi pismikami. Take wucbnice su wšak byli pla Dolnoserbow skerjej mało napšašowane. Su se wugronili tak, až źiśi deje w šuli cytanje a licenje w nimskej rěcy wuknuś, serbsku rěc južo doma sobu dostanu.
Pó zakazu pśez nacionalsocialistow w lěśe 1937 njejo se raźiło zasej wóžywiś Maśicu Serbsku w lěśe 1945, na rozdźěl ku górnoserbskej Maćicy Serbskej. Pšosbu fararja Benjamina Běgarja jo wótpokazała sowjetska komandantura w Chóśebuzu. Akle pó politiskem pśewrośe jo se zglucyło w lěśe 1993, ze źěłabnosću Maśice Serbskeje zasej zachopiś. Jadnučki faraŕ w nowej Maśicy Serbskej jo był Herbert Nowak (✶ 1916 w Gołynku, † 2011 w Drjowku). Jo był zwisk do pśedwójnskeje Maśice Serbskeje, do kótareje jo pśistupił ako 18lětny. Faraŕ Nowak jo pókšacował statkowaś w zmysle zaměrow stareje Maśice: Jo wudał prjatkowanja, rozwjaseleńsku literaturu a swóje žywjeńske dopomnjeśa. Wětšy źěl swójogo procowanja jo pósćił Herbert Nowak zdźaržanjeju dobreje dolnoserbskeje rěcy, na pśikład z wudaśim knigłow „Powědamy dolnoserbski“ (1976 a 1981) abo ako cłonk dolnoserbskeje rěcneje komisije.
Ako prědnego pśedsedarja, kenž njejo był faraŕ, su wuzwólili w lěśe 1993 gymnazialnego ceptarja Měta Pernaka (✶ 1938 w Nowej Niwje, † 2019 Barlinju). Lěcrownož Pernak jo wudał w swójskem nakładnistwje z pódpěru Maśice Serbskeje knigły wó serbskich fararjach, nowe wusměrjenje Maśice Serbskeje jo lěbda něco z cerkwju cyniś měło.
Za ceły cas NDR Ewangelska cerkwja Barlinja–Bramborskeje (EKBB) njejo měła zajm za serbske namše. Pódermo jo se Herbert Nowak procował wó serbske faraŕske městno. Wušy promšt Günter Jacob (✶ 1906 w Barlinju, † 1993 w Barlinju) jo jogo w lěśe 1946 pśesajźił do do Pěśich Dubow (Fünfeichen), do wósady zwenka Łužyce. Ako statne zastojnstwa jo pósuźiła teke cerkwja w Bramborskej, až serbski lud wěcej njeeksistěrujo a njejo wěcej móžno na kumštny part serbstwo wótžywiś (LEIPNER 2020: 17). Akle ku kóńcoju NDR su dolnoserbske kśesćijany sami chopili zasej organizěrowaś serbske namše. Prědne serbske wótpołdnjo jo se wótměło 27.9.1987 w dešańskej cerkwi z prjatkowanim kórjeńskego fararja Helmuta Hupaca (✶ 1950 w Prjawozu). W statistikach to wósadne wótpołdnjo wustupujo ako prědna serbska namša nowšego casa w Dolnej Łužycy. Z tym su nastawali samostatne struktury zwenka Maśice Serbskeje. W lěśe 1988 jo se w Chóśebuzu załožyła cerkwina źěłowa kupka Serbska namša, kótaruž synoda EKBB jo oficialnje pśipóznała w lěśe 1989 ako cerkwinska institucija. Organizaciju jo pśewzeł wušy promšt Reinhardt Richter (✶ 1928 w Konotopje, † 2004 w Barlinju). Na pódpěru aktiwitow Serbskeje wósady jo se w Dešnje załožyła w lěśe 1994 Spěchowańske towaristwo za serbsku rěc w cerkwi z. t. Prědny pśedsedaŕ jo był faraŕ Helmut Hupac. Z financielnymi srědkami Spěchowańskego towaristwa jo se k prědnemu razoju pódpěrowało źěło serbskego dušepastyrja w Dolnej Łužycy.
Nadawki, kenž su pjerwjej pśewzeli cłonki pśedwójnskeje Maśice Serbskeje, su pśejšli na kupku Serbska namša a na Spěchowańske towaristwo za serbsku rěc w cerkwi. Nejwažnjejšy dypk jo był wuźěło nacasneje duchowneje literatury. W lěśe 1991 jo wujšła „Dolnoserbska liturgija“ śišćana we frakturje a antikwje. Wót lěta 1988 wuchada dolnoserbske ewangelske łopjeno „Pomogaj Bog“, nejpjerwjej dwa raza wob lěto ako dolnoserbska pśiłoga górnoserbskego casopisa „Pomhaj Bóh“, wót 1991 ako mjasecny wósebny bok Nowego casnika.
Za cytanja na ewangelskich namšach jo wuźěłała redakcija pód nawjedowanim wót Madleny Norbergoweje (✶ 1958 w Frankobroźe nad Odru) nowe perikopy w modernej serbskej rěcy, kenž su wujšli w lěśe 2011. Dalšny kšac jo był wudaśe nowego spiwnika „Duchowne kjarliže“ w lěśe 2007. Pó něźi 100 lětach su dostali Dolnoserby zasej spiwaŕske knigły za namšu, něnto prědny raz teke z notami.
Serbska Biblija z lěta 1868, kótaruž jo wudał Karlo Hausig (✶ 1821 w Chóśebuzu, † 1870 w Gołkojcach) z Janom B. Tešnarjom a drugimi fararjami, jo se spśistupniła 2018 w digitalnej formje w kooperaciji Serbskego instituta a Spěchowańskego towaristwa za serbsku rěc w cerkwi. W lěśe 2022 jo slědowało knigłowe wudaśe. Dalšne wažne knigłowe projekty Spěchowańskego towaristwa su byli mjazy drugimi: „Wendische Kirchengeschichte und Kirchenliteratur in der Niederlausitz seit der Reformation bis 1800“ (drugi nakład 2021) wót Doris Teichmannoweje, „Ermelowa ABC-fibla“ (2022) a pšawidłowne wudaśa ochranojskich gronkow w dolnoserbskej rěcy „Bóže słowo za kuždy źeń“ wót lěta 2019 sem. Wót lěta 2015 wuchada casopis „Nowy wósadnik“.
Nosaŕ duchownych publikacijow w nowšem casu njejo wěcej Maśica Serbska. Kubłanje dolnoserbskego luda a wudawanje knigłow teke wěcej njejo głowny nadawk Maśice. Pó lěśe 1993 wiźi Maśica Serbska swój nadawk w njekonfesionelnem wědomnostnem źěle, pśewažnje na pólu kulturneje historije. Pśedsedaŕstwoju jo pak wažne, teke młodostnych do źěła zapśěgnuś. To jo zaměr wót Maśice Serbskeje wupisanego myta Bogumiła Šwjele, kenž se wobrośijo na wuknikow Dolnoserbskego gymnazija.
Licba cłonkow Maśice Serbskeje žednje njejo wěcej dojśpiła pśedwójnski niwow. Za slědnych 30 lět jo wóstała pla jadnab 22 cłonkow. Na zakłaźe pśiběrajucego pśipóznaśa Serbskeje wósady a integracije w strukturach Ewangelskeje cerkwje Barlinja–Bramborskego–šlazyńskeje Górneje Łužyce jo se pak rozmnožyła licba cłonkow Spěchowańskego towaristwa za serbsku rěc w cerkwi z. t.
Pśirownanje wuwijanja licbow cłonkow Maśice Serbskeje a Spěchowańskego towaristwa za serbsku rěc w cerkwi z. t. (STSRC).
Na pólu wuslěźenja historije a wuzgónjowanja žywjenja wuznamnych Serbow kooperěrujotej Spěchowańske towaristwo za serbsku rěc w cerkwi a Maśica Serbska w pśiběrajucej měrje. Tak stej zorganizěrowałej wobej towaristwa gromaźe wuznamnu konferencu wó statkowanju Albinusa Mollerusa (✶ wokoło 1541 w Tšupcu, † 1618 w Starej Darbni) a wó žywjenju Bogumiła Šwjele. Maśica Serbska a Spěchowańske towaristwo stej iniciěrowałej stajenje pomnika za Kita Šwjelu w Skjarbošcu, źož jo głownje žywy był a statkował, a stej spěchowałej wudaśe biografije „Christian Schwela/Kito Šwjela“ wót Dietmara Schulzego w lěśe 2019.
JENČ, Korla Awgust 1888: Pismowstwo a spisowarjo delnjołužiskich Serbow, w: Časopis Maćicy Serbskeje XXXIII, s. 73–154. ↩
ČMS 1880: Časopis Maćicy Serbskeje XXXIII, s. 50. ↩
NOACK, Martina; SCHURMANN, Peter 2022: Die Mitglieder der Maśica Serbska, ihre soziale Herkunft und ihr Verhältnis zur Gesellschaft in der Oberlausitz, w: Lětopis 69/1, s. 98–130. ↩
STADTARCHIV COTTBUS 1882: Mitglieder-Verzeichnis des wendischen literarischen Vereins Maćica Serbska, Cottbus, 15.2.1882, A II 3, 3a, Nr. 6, Bl. 233–234. ↩
Chtož co rozměś Israel, musy se grapsnuś Bibliju a we njej cytaś. Tam stoj wšykno, což se dej wěźeś. Lěpšy pśewódnik njejo, ako som mógał nazgóniś w běgu dweju tyźenjowu, w kótarymaž smy drogowali pó Swětem kraju.
Dominus flevit – Kněz płaco. Tak se groni małej kapałce na wólejowej górje w Jeruzalemje. Za hołtarjom maš wjelicny rozglěd na stare město Jeruzalema z temploweju góru, skalnym domom a rowoweju cerkwju – praktiski na wšykne tamne religiozne městna žydojstwa, kśesćijaństwa a islama. Zda se, ako by se zgromaźili wšykne problemy kraja a swěta w nejrědnjejšem wobrazu. Cerkwicka spomina na epizodu ze žywjenja Jezusa. Na tom měsće jo raz stojał a glědał pśez město. Toś jo spłakał, ako jo pśewiźeł wójnu a znicenje, a jo wuskjaržył: „Gaby tež ty wuznał, co k swójomu měroju se góźi!“ (Lukas 19,42). Jezus jo płakał nad Jeruzalemom. Jo se tužył, dla togo, až luźe take su, ako su. Njezamóžne, měr źarzaś. Kuždy měni, až musy pśesajźiś swójo pšawo. Kuždy ma tšach, až dostanjo pśemało. Kuždy měni, až musy se woboraś. Pśewjele su měnjece, až swět dej se pśeměniś pó jich idejach. A wopytaju to zwopšawdniś, daś płaśi, což co. Wót daloka móžomy pśecej wšykne problemy swěta rědnje rozwězaś. Jo k płakanju.
Ta mała cerkwicka na wólejowej górje jo něco wósebnego. Njejo standardna cerkwja z tormom a wšykneju wjelicnosću. Zwuraznijo pokornosć, pónižnosć danego pśigóźenja dla. Kupki woglědarjow se zaźaržuju, howac ako hynźi w Jeruzalemje. Snaź jano póśicho spiwaju. Pśikład Jezusa jo how wjelgin prezentny, wšojadno lěc źo wó źinsajšny Israel abo wó wšedne domacne problemy abo wó wójnu w Ukrainje. Wša njesebjekritiskosć we zmysłu „To som ned gronił“ abo „Gaby na mnjo jano słuchali“ jo how zbytna. Wóstanjo jano: „Jo mě luto za tebje. Som tužny, až jo to tak pśišło.“
„Ty njejsy wuznał cas twójogo domapytanja“, jo gronił Jezus. Łdzy wucysćiju nic jano wócy. Wótergi su wužytne spóznaś, gaž Bog co pśiś pomagat. Tužne byś z drugimi mógało byś prědny kšac k měroju. Prědny kšac k lěpšemu. Płakaś, dokulaž smy take, ako smy. Z tym móžom pokazaś: We wokognuśu ja teke njewěm žedneje rady. Ale ja wěm, až to tak wóstaś njamóžo. A wiźim, až teke na mnjo padnjo źělba winy. Wěrim, až gromaźe winu póznaś móžo zwjasć luźi, kótarež stawje měni, až wobgranicowanje pomožo. Wusoka murja wesrjejź Jeruzalema k měroju nic njepśinosujo. Gaž murja se wótryjo, móžo měr se pśibližyś. Źož luźe se wiźe a wopóznawaju, tam móžo nastaś z winikojstwa akceptanca.
Něźi raz se dopłacomy. Pótom buźomy wiźeś dalej ako pjerwjej. Snaź móžomy teke wiźeś tu drogu, kótaruž Bog nam pokažo. Naźejucy.
Pawoł, ten popajźony Jezusa Kristusa, na wšyknych wót Boga lubowanych Serbskeje wósady we Łužycy: Gnada buź z wami a měr wót Boga, našogo Wóśca, a togo Kněza Jezom Kristusa!
Bog, kótaremuž ja słužym w swójom duchu na dobru powěsć jogo Syna, jo mój znank, až njepśestawajucy na was spominam. Pśecej pšosym w swójom módlenju, lěc se raz kśěło pśigóźiś pśez Bóžu wólu, aby ja k wam pśišeł. Słyšym wót pšawdosćiweje lubosći a wěry, kótaruž wy maśo ku Knězoju Jezusu. Mam wjele wjasela a trošta nad wašeju dowěru.
Pišom wam z Hefezusa, źož som rowno dejał pó cłowjecnu wójowaś ako ze źiwymi zwěrjetami. Njok wam teke zamjelcaś, lube bratśi, swóju tešnosć, kótaraž jo se do togo stanuła w Syriskej, až som był wobśěžkany wušej swójeje mócy, tak až som ceło na žywjenju cwiblował. Jo, som se južo myslił, až som zasuźony k smjerśi; to togodla jo se stało, aby my samy sebje njedowěrili, ale Bogu, kótaryž wumarłe k žywjenju zbuźijo. Bog jo mě z teje wjelikeje nuze wumógł. Som dobreje naźeje, až wón teke dalej nas wumóžyjo. Teke wy buźośo pomogaś ze swójom módlenim za ten dany Bóžy dar, kótaryž se stanjo pśez naš źěk. Co ga mě pomoga mójo žywjenje, gaž wumarliki górjej njestanu? Něnto sejźim how popajźony z drugimi wuběgańcami a njamóžom dalej do Europy drogowaś. Njepušćiju nas nutś do europskeje twardnice, smy how zaźaržane. Źiwam se wjelgin, až situacija njejo lěpša nježli pśed 2000 lětami. Sejźimy how južo wušej lěta. Wjele su pśišli k wěrje na Jezusa Kristusa. Su dali se dupiś a pśiwzeli swětego Ducha. Weto maju hyšći wjele pšašanjow. Wótergi som njesćerpny. Cu dalej śěgnuś a wšuźi pó cełem swěśe wulicowaś wót Jezusa. Kak wuglěda pšawe kśesćijańske žywjenje? Co matej na se Bóže blido a dar swětego Ducha? Weto mě njewóstanjo nic wušej, nježli wam pisaś. Ale njewěŕśo mě, ale Bogoju. Njok was wobgroniś. Słowo wót kśice njamóžo kuždy wěriś. Wjele gronje: Bog jo wšogomócny, kak pśiźo, až Jezus jo wumrěł na kśicy? Jezus jo wumrěł, aby my se mógali wujadnaś z Bogom. Ako my žywe smy, prjatkujomy, bjatujomy, namšu źaržymy, pśecej źo wó dowěru k Bogoju. Abo ako som raz napisał Korintarjam: Gaby z cłowjecnymi a z janźelskimi jězykami powědał a lubosći njeměł, by był šćerkajuca tšubała a zogolecy zwónašk. A gaby mógał zwěšćelowaś a wěźeł wšykne pótajmnosći a měł wšykne wuznaśa a gaby měł wšyknu wěru, tak aby mógał góry pśesajźowaś, a njeby měł pak lubosći, ga njeby ja był nic. Tak to dej byś.
List na was pósćelom na zwuconu wašnju, dokulaž njelubujom wašu modernu techniku. Wjele jo se pisało, cogodla som hyšći pěšy ducy a njewužywam komunikaciju wótnazdala. Špekulěrowanje wó mójom žywjenju jo njeknicomne pśebrojenje casa. Weto pódajom górjejce swóju mejlkowu adresu, na kótaruž móžośo mě wótegroniś. Pósćelom Tima, našogo młodego słužabnika Jezom Kristusa, do srjejźneje Europy. Tim jo kmótśik mójogo wěrnego bratša Timotejusa a jo nazgónjony we wizitacijach wšakich wósadow ako wukubłany superwizor. Mě se zda, až Tim jo na swójich drogowanjach derje nawuknuł wašu lubosnu słowjańsku rěc.
Bratš Sostenes mě wjeliki part togo lista napišo. Som jomu źěkowny. Ja sam by mógał jano z wjelikimi, krekulatymi pismikami pisaś, což njeby wam se spódobało. A wušej togo mě pomaga formulěrowaś. Ako južo wěsćo, njok se wjelicaś a gjarźiś. Swóju słušnosć njespołnijo ten, kenž co wjeliki byś, ale ten, kenž co drugim słužyś. Brilantne sady mě cesto brachuju, mója argumentacija jo bejnje wušparna a wóstudna, až młogi jo wusnuł, ako som prjatkował. Gaž chwatamej, móžo Tim wótjěś z tymi pśekupcami jantarja, kenž se póraju na Jutšne mórjo.
Z tym listom som pla was. Jo nam k wěsći pśišło, až we wašych serbskich stronach jo wěrna kśesćijańska zgromadnosć. Rowno ako Žydam bywam Žyd, som teke Serb, aby ja was mógł dobydnuś. Cu tomu serbskemu ludoju, kenž mój lud njeběšo, mój wěrny lud groniś. Togodla njepśestanjom za was k Bogoju se módliś a pšosyś, aby napołnjone byli z wuznaśim jogo wóle we wšyknej mudrosći a duchnem rozměśu.
Take a wšake som słyšał wó wuspěchach Serbskeje wósady w nowšem casu. Derje to wuglěda na pergamenśe – ale co jo z wutšobami? Staraś se wó dušu cłowjeka njewobstoj jano w tom, wiźeś jogo bědu, ale pśedewšym wiźeś jogo móžnosći, jogo drogu z bědy. Staraś se wó dušu njegroni, wupominanja pónižyś abo někogo lutowaś. To groni, na wuskoboźenje musymy jomu něco pśiśpiś. Z wuskoboźenim zwisujo wuspěch. Wšykne wěcy su wěrjecemu móžne. Žycym sebje takich luźi, kenž na mnjo glědaju a gronje: My to zwónoźijomy! Wachujśo, stańśo we wěrje a cyńśo a buźćo mócne. Wěra na Kristusa wubuźijo, až wón jo žywy w našej wutšobje ako dopołna Bóža lubosć.
Lube bratśi, wjaselśo se, buźćo dopołnjone, troštujśo se, buźćo jadnakeje mysli, mějśo měr. Tu sadu móžośo na wšaku wašnju rozměś: ako pśijazny pókiw abo ako mudrostowanje. Za jadnogo jo sada pśiśpiśe. Drugi jo skerjej spokojom, až skóńcnje něchten z kšutym słowom powěda. Tśeśi pak měni, až tak jadnorje ze źaržanim měra njejo, gaž su wažne konflikty zajmow. Wjaselśo se! – No jo, njamóžom wam to pśikazaś. K nuzy móžośo se smjejkotaś, gaž sćo nuzkane, ale nutśikowna radosć to njejo. Napominanje se wjaseliś a wjasołe byś rědko dopomožo k wjaselenju. Ale dalej: Jadnakeje mysli byś. Jo to realistiske? Byś se wobjadne, byś jadneje mysli, kśěś to samske? To jo móžne w małem krejzu – wótergi. Ale nic pśecej móžomy jadnakego měnjenja byś. Kak to dej funkcioněrowaś w cełej wósaźe? Měr źaržaś. To jo drje to nejwažnjejše. Gaž nam se to raźijo, pótom wšykno druge z togo slědujo. Dopołna zjadnosć – kak móžo se to pak dopołniś? Pódla Boga jo to móžne, ale pódla cłowjekow? Gaž glědamy do swěta, do politiki, do swójźbow abo do wósadow, wiźimy, až z měrom jo to zazdaśim bejnje śěžke, ako w małem, tak teke we wjelikem. Mjazy wšyknymi tymi sadami ga měnim něco drugego: Chopśo hyšći raz znowa, dajśo se skoboźiś! Zgnujśo se, znowa! Dostawamy taku šansu wót Boga na nowy zachopjeńk źeńk wóte dnja z kuždym zajtšom. Měr, wjasele, jadnakosć – napóslědku to pśepominanje abo wobuza njejo. Rozsuźece jo, až Bog lubosći buźo z nami. Ale płaśi to jano, gaž pósłušnje smy? Jo Bog jano pla nas, gaž smy wjasołe, jadnotne a měrne? Abo nawopak? Jo Bog z nami, dla togo až co a musy nam pomagaś, aby wjasołe, jadnotne a měrne byli? Co pśiźo ako prědne? Jadnakosć abo Bog? Njejo Bog zachopjeńk wót wšyknogo? Ten tšojny a jadny Bog ze wšyknymi swójimi fasetami dawa wótegrono. Wót njogo wšo pśiźo. Gaž pśipóznajomy pśibytnosć a prioritu Boga Wóśca, ze žognowanim swětego Ducha, pótom móžomy žywjenje zwónoźeś. Gaž wšykno wujźo wót Bóžeje lubosći, móžomy teke my lubowaś. W Jezusu Kristusu jo za nas śerpjeł a wumrěł, nic ako Bog, ale ako cłowjek. Gaž wusměrijomy našo zgromaźeństwo na lubosć Jezusa, móžomy se wšyknym pominanjam nanejmjenjej pśibližowaś. Z Bóžym Duchom njejsmy wěcej ześěsnjone, ale móžomy dožywiś lichotu a wobjadnosć. Chtož to jo wuznał, njemusy daniž jadnu minutu cakaś, aby swět pśeměnił.
Słuchaj, ty serbska wjas, ty město a kraj! Słuchaj, ty luba Serbska wósada! Wócyń, wótwóŕ twóju wutšobu našyroko a chowaj Bože słowo, aby twójo žywjenje derje wjadło a tebje pśinjasło trošt, móc a pomoc! Bog powěda k tebje, buź jomu zwěrna! Bog powěda, wócyń twójej wušy! Kaž žydojski lud jo był serbski lud pśecej zasej pódtłocowany. Bog jo pak nimjerny zwězk z Israelom gótował. A Bog wóstanjo swójomu słowoju wěrny. To płaśi teke za serbski lud. Jo Bogoju se spódobało, až serbski lud a serbska rěc žywej wóstanjotej. Waša wěcejrěcnosć jo wjelgin drogotna wěc. Wažym se, až łagodnu rěc swójich wóścow cesćiśo. Chtož zanicujo a zajśpijo rěc swójich wóścow, kak móžo ten póbóžny byś? Stwórta kazń nam groni, až dejš nana a maś cesćiś. Njeknicomne su take, kenž njeroźe wó derbstwo, což su wót swójich prědownikow nadejšli. Wótergi se nam zda, až jano wjelike rěcy ako grichišćina abo łatyńšćina maju wuznam. Wjelikosć rěcy se njeměri na licbje powědarjow, ale wesrjejź wutšoby powědarja. Bog jo Kněz, teke nad rěcami. Jo twórił wšakorake rěcy a rozpłošył luźi do wšych rogow. Zaměšanje rěcow njejo za Boga žeden problem. Pśez swěty Duch pak luźi zasej gromadu spóra. Tak to běšo tenraz k swětkam w Jeruzalemje, ako wukniki zachopichu powědaś z drugimi rěcami, za tym ako jim swěty Duch da wugroniś. A tak su słyšali we wšakorakich rěcach wót wjelikich statkow Boga. Wiźim to ako zachopjeńk našeje eklesije, našogo zgromaźeństwa w Jezom Kristusu, kótaraž wobpśimjejo wšykne rěcy a narody. Waša rěc teke tam zazněwa. Teke „mała” rěc, taka něžna, fragilna, jo wót Boga dana a jo něco wó wjele wósebnjejšego. We Łužycy stojśo něnto na proze wjelikego pśewrośenja, kenž pokažo, lěc waša serbska rěc pśežywijo abo zajźo. Jo za was kradu njewěsta situacija, pódobna na situaciju prakśesćijańskeje wósady, ako dožywich w Korinśe a hynźi. Wjele se debatěrujo, kak dejało se póstupowaś. Njeglěda se na Jezusa, sotšy a bratšy wójuju pśeśiwo sotšam a bratšam. Na kóńcu wóstanjo wjelike crjopnišćo, na kótaremž lažy to, což wšyknym to nejlubše jo było. Swět pak trjeba naźeju, taki zranjony ako jo. Łdgarje maju to grono a pśipowěźujo swóju gramotu ako wěrnosć. Wy Serby mógali pśikład daś. Pilnje glědajśo na tych, kótarež njezjadnosć a pógóršowanje nagótuju, a wótstupśo wót nich. Stańśo togodla w tej lichośe, z kótarejuž nas Kristus jo wulichował, a njedajśo se zasej do jabrja słužabnosći zatkaś. Źož se kněžotej měr a pokoj, jo južo kusk raja na zemi. To dojśpijomy jano pśez mjazsobne wódawanje.
Bog jo to swójo cynił, něnto wy sćo na rěźe. Śěg do pśichoda južo caka, musyśo jano zastupiś. Wzejśo ten list ako jězdnicku. Njepśestanjom za was k Bogu se módliś a pšosyś. Mysliśo na to, což stoj w jědrje našeje swěteje zgromaźiny, njeglědajucy na wšykne rozestajanja a rozdwójenja: Wěra, naźeja a lubosć. Nejwažnjejša jo pak lubosć. Mimo lubosći njejsmy cłowjeske, wšo by nic njebyło. Wša wěda, wšo dopóznaśe a wša móc by byli knicomne mimo lubosći. To wóstanjo wěrno na nimjerne casy.
Daś wšykne waše wěcy w lubosći se stanu. Wuzgóńśo wšykno, to dobre pak wobchowajśo. Pšosym was pśi Knězu, až ten list dajośo cytaś wšyknym swětym Serbskeje wósady. Póstrowśo wšyknych pódla was we Kristu Jezusu a stojśo kšuśe w lubosći Kněza.
Wósobinski póstrow wšak kśěł hyšći z tśěskotateju ruku sam pśipisaś: Gnada našogo Kněza Jezom Kristusa a lubosć Bóža a zgromadnosć swětego Ducha buź z wami wšyknymi. Amen.
Libotka 