Serbske nałogi pśed sudnostwom
Kak pśidu źěry do twarožka? Wusćełanje z myšu w nimskem telewiziju móžo na to rědnje wótegroniś. Wóni se wuwijaju z pomocu bakterijow pśez chemiski proces pódobny na štosowanje,źož se twóri wuglikowy dioksid. Tšocha a wjelikosć nastawajucych płunowych puchorjow wótwisujotej wót casa a temperatury. Twarožk se njezmějo gibaś abo tłocyś, musy dłujko lažecy wóstaś. Howac źěry lažko se minu. Źinsa jo teke jasne, až wěsty njerěch jo notny, aby se źěry w twarožku wuwijali.
Co matej starodawny serbski sedleński rum a twarožk gromaźe? Sedleński rum jo zawóstank něco spócetnego, tak ako twarožk zawóstanjo wót wuchadnego mloka. Dłujkodobny kisański proces twórjašo z něgajšnych stronow słowjańskich rodow z pomocu wjeleserakich akterow mały wušej wóstajecy łužyski wobceŕk swójoraznego charaktera.
Se wě analogije mjazy twarožkom a serbskim sedleńskim rumom su limitěrowane. Ale we wšakich krajach se gótujo twarožk hynac, wšake maju źěrki, druge nic. Jo pšašanje surowiznoweje baze a wobchadanja. Tak jo to teke ze sedleńskim rumom. W Sakskej se póstajijo receptura, rozměj kazń, tak, až sedleński rum jo wěcej abo mjenjej homogeny. W Bramborskej wjele kucharjow kaze twarožk. Napóslědku zastojnstwowe sudnistwo musy rozsuźiś, kótare źěry bramborski serbski sedleński rum dej měś. Problem wobstoj w tom, až sudnistwo žednogo zdaśa wót mjeńšyny njama. To groni, zewšym njerozmějo, co jo serbska kultura. Sudnistwo sebje pśiśpijo pósuźowaś, na kaku wašnju se woplěwa serbske nałogi, lěcrownož ma zapis imaterielnego kulturnego derbstwa pśedlažecy. Definěrujo pótakem swójsku nimsku recepturu. Specifiske serbske nałogi rozeznawaju wót drugich, kótarež se wótgódnośiju z njedosegajucym serbskim późělom. Sudniki njeakceptěruju, až zapust njejo Fastnacht, Fasnet abo Karneval. Jo pódermo, takim ignorantam rozdźěle rozkłasć? Kuždy domorodny ga derje rozmějo, až chóśebuski karnewalski pśeśěg nowšego casa njama nic cyniś ze serbskim zapustom. Serbska drastwa ga njejo kostiměrowanje. Nałogi se měni w běgu casa, lokalny serbski kórjeń jo pak pśecej jasne. Ale chto ga w slědnych 50 lětach na to myslił, až buźo raz wažne, kuždy serbski wejsański swěźeń pó pšuskej wašni rědnje dokumentěrowaś? Wejsne chroniki su cesto pisali nimske awtory, a jim njejo wažne było, napisaś wjele šotow jo burskich chójźiło. Kwalita serbskich aktiwitow jo sudnistwoju pśewšo wažne. Pśecej zasej se glěda z brylu wětšyny: To jo nam pśemało. Kuždy gótowaŕ twarožka by mócnje z głowu wił, gaby jomu sudnistwo póstajił, wjele wužytnych bakterijow jo notnych za derje słoźecy twarožk.
Małe źěrki njedejali na škódu byś – nic jano w twarožku, snaź teke nic w sedleńskem rumje. Serbske chórgoje zmawuju w tych wejsańskich źělach, za kótarež jo póstajiło sudnistwo, až cyste nimske su. K cełej wěrnosći teke słuša, až pśicyna snadnych dopokazkow jo, až serbska kultura a rěc stej se wobydlarjam wugóniłej. Weto teke tam wóstanjo serbskosć. Wšykne łužyske jsy maju serbsku historiju, lěc se to spódoba něntejšnym zastojnstwam abo nic.
Hartmut S. Leipner, pśedsłowo Rozhlad.
Wobraz: Käsereifung und Löcher im Käse.
Libotka 