4 Mojz 21,4–9
I.
My wšykne derje znajomy wšake powěsći wó wužowem kralu. W Bórkowach a wšuźi w Błotach ga namakajomy na pókóńcu domow grědy ze symbolom dweju kronowaneju wužowu.
Jadna bajka wulicujo, až něga raz w kuždem domje dwa wuža žywej byłej stej. Wónej stej se samej zastarowałej z mloku krowow z groźi. Weto stej byłej witanej gósća, až gluku a strowosć pśinosowałej stej. Wuže su měli krala, kenž jo nosył wobźiwowanu drogotnu kronu na głowje. Někotare póžedne luźe su wopytali ze šydnosću a złosću tu kronu kšadnuś. Dobrośiwym luźam pak wužowy kral kronu jo pódarił.
Druga powěsć źo tak: W něgajšnych casach jo było tšašnje wjele wužow w Błotach, až su byli napšawdna žałosna ploga za luźi. Jadnogo dnja ga jo pśišeł pótajmy wandraŕ a groni: »Ja cu wam wužow wugnaś!« Luźe su dejali wuryś dłymoku jamu a delu na nju połožyś. Ako jo cas pśišeł, wón jo gronił: »Ze wšych stron budu pśiś wuže ze swójimi kralami. Gaž zachopijom z guslowanim, wóni se kśě na mnjo garnuś. Krotko do togo pak do jamy padnu. Comy se naźejaś, až pśi tom sam njepadnjom z wužami do jamy.« Muž jo stupił na delu a grał lubosnu melodiju na swójej flejśe. Pótom jo se tśi raze pókłonił do kuždego njebjaskego směra a zasej grał na flejśe. Naraz jo było słyšaś źiwne šwarcanje w lufśe. Ze wšyknych stron su how pśilězli wuže, prězy te wužowe krale ze swójimi złośanymi kronami. Jo było same błyskotanje a šćanjenje, ako luźe do togo žednje wiźeli njejsu. Wuže su wšykne padnuli do jamy. Jaden wužowy kral pak jo pśišeł guslowarjeju blisko. Ten jo zakśiknuł a padnuł do jamy. Malsnje su luźe pśichwatali ze šupami a špódami a zasypali gad a muža. Lud jo był wumóžony.
II.
Mě se zda, až ta bajka by se teke góźiła za Bibliju. Wuznamny wužowy kral mógał byś ten šydny wuž, kenž jo zawjadł Hejbu w paradizu. Ale našo bibliske tšojenje, kenž smy rowno w nimskej rěcy słyšali, ma wažne rozwucowanje za nas, lěcrownož wěste paralele su widobne. Gadojte wuže su wjelika ploga za Hebrejarjow na jich drogowanju pó pusćinje. Na pśikaz Boga Kněza cyni Mojzas późiwny trik: Gótujo guslowaŕski kij z bronze abo kupora we formje wjelikego wuža. Chtož na togo kuporowego wuža póglědnjo, wóstanjo pśi žywjenju. Naša błośańska powěsć jo była ceło konkretna: Gadojte cerwje padnu do dłymokeje jamy, a jo był kóńc z plogu. Kak ten trik z kuporowym kijom funkcioněrujo, wóstanjo wjelike pótajmstwo. – Njejo to zwite? Njewzejśo mě to za złe, ale take něco nic njejo za pśirodowědnika, ako ja som. Som skeptiski, gaž nabóžninske praktiki se naměraju ako magiske abo guslowaŕske. Zrazom wěm, až dajo wjele wěcej mjazy njebjom a swětom, což njamóžomy jadnorje rozkłasć. Nic wšykno, což ja njerozmějom, dej byś automatiski šarlataństwo abo wobšuda. K tomu pśiźo, až Biblija powěda k nam we słowach starych wobrazow, kenž lěbda naměsće rozmějomy. Pó słowje móžomy snaź wześ naše błośańske bajki, ale nic bibliske rozpšawy. Pótakem co štycy za magiju z kuporowym wužom?
III.
Źomy hyšći raz pitśku slědk. Israelity su zdychowali w egyptojskem njewólnistwje. Jo se wukopało, až Mojzas njejo princ egyptojski, ale ten muž, kótaryž dejał lud wjasć do lichoty. Ale droga jo pśeliš dłujka a napinajuca. 40 lět buźo warnowaś, až israelski lud dojźo do zlubjonego kraja, do Kanaana. Luźe su pak zabywate. Na tom dłujckem drogowanju su zabyli ten śěžki cas w Egyptojskej. Kuždy źeń jano mana, ten njebjaski klěb, su skjaržyli. Njejsu mógali wěcej wěriś na nowy kraj, w kótaremž mloko a mjod běžytej,2 Mojz 3,8 ako jo zlubjone było. A lud bu njesćerpny na droze a powědašo pśeśiwo Bogu a Mojzasoju4 Mojz 21,4 – tak stoj w našej serbskej Bibliji. W originalnem hebrejskem tekśe to zni wjelgin statkownje: Jich duša jo sprěła. Ta sprěta duša móžo jano glědaś na horicont tšachotow a błudnych drogow a nic dalej. Njoco wiźeś, což jo južo zwónoźone, wšykne dobre nazgónjenja su knicomne. Duša połneje naźeje, kenž jo mógała sebje a drugich wuskoboźiś, ta žywjeńska móc, kenž jo pomogała dłujki cas tšadanja pśetraś, jo zeschnuła. Z tym luźe šample pó pusćinje a su se wěste: Smy wšykne pśeraźone a wobšuźone. A chtož ma winu, jo teke jasne. To su te tam górjejce! Demonstracije su se zachopili, a plakaty su byli wiźeś: »Mojzas musy pšec«, »Njetrjebamy žednych 10 kaznjow«, »Źo ga jo něnto ten njewidobny Bog, ten pśeradnik«, atd. Pastyrje su blokěrowali drogi ze swójimi wójcami a kózami. Z takeje towarišnostneje depresije wen namakaś, njejo lažko. Nostalgija jo se rozšyrjała. Co ga jo lichota napśeśiwo starej wěstośe egyptojskej. Pjerwjej jo było wšykno lěpjej.
Njespokojnosć jo pópšawem wažna gónjeca móc. Smy pominane, lěpše drogi namakaś. Njespokojnosć z něntejšneju situaciju móžo wubuźiś wažne pśeměnjenja. Ale ta njespokojnosć, kótaruž cesto wiźimy ako cyste barcanje, njepokažo žednu drogu do pśichoda. Jo wjelgin lažko, drugich pśeskjaržowaś a do winy daś: »Cogodla sćo wy nas wen zwjadli z Egyptojskeje? My se žadamy toga žraśa how!«
Ale pótom se stanjo wopšawdu to, což wóni Bogoju a Mojzasoju wumjatuju. Smjertna tšachota pśiźo, kšajźu a malsnje. Ze wšych rožkow, z pěska, z kamjenišćow, wšuźi wulězuju wuže, zmije, smjertne kobry, hunderty. Kusnjenja se pale ako wogeń a skóńcuju. Jo to Bóža štrofa? Co wón lud marskaś? Wó tom njejo žedno grono w tšojenju. Jano se wěcownje wulicujo, až Bog społnijo rowno to, což su jomu pódsuwali.
Wuže njejsu nic wósebnego w pusćinje. Zawěsće jo měł israelski lud swóju wobuzu z nimi. Ale w bibliskem tšojenju kusanje a zagadowanje matej hyšći drugi wóznam. Južo w prědnych wulicowanjach Biblije stoj wuž powšyknje za grěch, za to złe. Za to, což nas zawjedujo, něco złego cyniś. Wuže su pótakem wěcej ako gadowate zwěrjeta w biologiskem zmysle. Su symbol za to, což kusa a našu dušu zagadujo a sprěwa.
IV.
Israelske luźe w pusćinje njejsu wěźeli dalej a na kóńcu su pśišli k Mojzasoju: My smy grěšyli, až pśeśiwo Bogu Knězoju a pśeśiwo tebje smy powědali, pšos Boga Kněza, aby wužow wót nas wzeł.4 Mojz 21,7 Pśiwdaś słabosći a póznaś wopacne zaźaržanje jo wuměnjenje za nowy zachopjeńk. Kak móžomy namakaś wódaśe grěchow pla Boga, kaž smy rowno bjatowali we wěrywuznaśu? To wopisujo tšojenje na kradu interesantnu wašnju: Tegdy źašo Kněz k Mojzasoju: Wugótuj sebje kuporowego wuža a staj jogo do wusoka k znamjenjeju. Chtož skusany jo a póglědnjo na njogo, ten buźo žywy wóstaś.4 Mojz 21,8 Njejźo wó to, wužow do dłymokeje jamy chyśiś a wšykno zasypaś. Z wócowu, z myslow? Ně, ceło nawopak: Stajśo se wašym tšacham! Wužow Bog njewzejo pšec, ale wón weto gój. Scena se zda pitśku ako fantasy-film abo magija. Wóni dejali glědaś na kuporowego wuža na špicy kija, a chtož to cyni, wóstanjo pśi žywjenju. Kak stoj w psalmje 23? Twój kij a pótykac mě troštujotej.Ps 23,4
Ja wjetujom, wšykne su to cynili, lěc su tomu wěrili abo nic, to jo była ta jadnučka šansa. Wobraz jo archaiski, ale wóznam jo zawěsće jasny: »Póglědajśo dokradnje!«, groni Bog, »glědajśo na to, což was chórych wucynijo a wašu dušu zagadujo. Gaž to rozmějośo, móžośo se wustrowiś.« Bog njewótpóra wužow, cłowjek musy nawuknuś, z nimi wobchadaś. Komu se to raźijo, móžo kronu dostaś, rowno ako w bajce, kótaruž som wulicował na zachopjeńku.
Wobchadanje z grěchami, póglědanje na to, což dobre a měrne žywjenje zagadujo jo wažne wuměnjenje na gójenje a wumóženje. Dla togo glědamy teke w pasiońskem casu na Jezusa. Co wiźimy? Bog pśiźo k nam, aby nas wumóžył. Wón pśiźo k nam we wšakich formach. Wón pśiźo, ale nic na taku wašnju, ako luźe w pusćinje wócakaju. To jo skóro pśecej tak. Wón njewzejo jadnorje pšec śerpjenje a grěch. Ale wón wugój, kradu ako wesrjejź wužow w pusćinje. Co wiźimy? Wuža z kupora, kśicu ze cłowjekom. Kaki zmysł maju kśice w našych cerkwjach? Glědamy na katowański rěd abo na naše pśejźenja a grěchy?
Jogo kij a pótykac mě troštujotej. Wón paso mě na zelenej łuce a wjeźo mě k fryšnej wóźe.Ps 23,4.2 We wšyknom móžomy se zmakaś z Bogom, kenž nas za ruku wzejo a nas wumóžyjo. Dowěra na Boga wótgadujo a źaržy pśi žywjenju mjazy wužami.
Hartmut S. Leipner, prjatkowanje na drugej njeźeli spótnego casa w Bórkowach, 2024-02-25
Libotka 