Južo ako wuknik jo kśěł Jurij Koch pisaś wó (nje)wšednem tšojenju, kenž jo se wótměło w jogo rodnej jsy, w Hórkach. To jo se jomu raźiło w lěśe 1963, ako jo wózjawił nowelu „Židowka Hana“ w górnoserbskej rěcy. W lěśe 1966 jo slědowała dolnoserbska wersija „Žydowka Ana“ w pśełožku Wylema Bjera. Śańke kniglicki su se pśiwzeli do kanona šulskeje literatury. Jurij Koch sam pak njejo był spokojom z wuslědkom, na jadnom boce ze stilom pisanja, ale na drugem boce teke, až njejo mógał dokradnje dowuslěźiś wósud wónego źowća. Źo wó žywjenje młodeje katolskeje Serbowki žydojskego póchada Annemarije Šěrcec w nacistiskem casu. Za awtora su se póstajili nowe móžnosći wěcej zgóniś, ako historikaŕ a direktor załožby „Neue Synagoge Berlin – Centrum Judaicum“ Hermann Simon jo zachopił se zaběraś z tšojenjami. Pó šesćźaset lětach něnto pśedlažy do dalokeje měry pśeźěłana nimska wersija nowele z jadnorym titelom „Hana: Eine jüdisch–sorbische Erzählung“. Nakładnistwo LND planujo serbsku wersiju „Šěrcec Hana“.
Hana jo zalubowana. Pśi rejowanju w kjarcmje co na krotki cas zabyś starosći njewěstych poměrow. Ale wjasele trajo jano krotko, ako wejsański policist Beier pśiźo a młodu žeńsku napominajo, žurlu ned spušćiś. Pśikaz njedopušćijo žednogo pśeśiwjenja: „Wótněnta jo njearijarjam zakazane, na zjawnych rozwjaselenjach se wobźěliś!“ Až wóna jo katolski dupjona a žywa ako Serbowka, njegrajo žednu rolu.
Koch wulicujo, ako njedowěrjenje a nacistiske zajśpiwanje luźi se zagnězdźujotej teke w serbskem zgromaźeństwje. Grozece zagubjenje se kradu zacuwa w epizodach wulicowańka, ako se na pśikład Hanje zakazujo na mše chójźiś abo ako wóna dej nosyś žołtu gwězdu. Žydojska maś jo ju póroźiła w lěśe 1918 a jo ju dała adoptěrowaś. Tak jo pśišła do małeje serbskeje jsy Hórkow w kamjeńskem wokrejsu. Wót lěta 1941 Hana se dej pšawidłownje pśizjawiś pla gestapo w Drježdźanach. Co se daś na wuběgi, plany su pak se rozbili. Dalšna droga pó popajźenjeju njejo znata. Zazdaśim jo wumrěła w lěśe 1943. Źo, njejo znate.
Historikaŕ Hermann Simon pišo, až stawizny se rozjasnjuju we wósuźe jadnotliwcow. W dosłowje ku knigłam jo dokradnje zezběrał wjele faktow ze žywjenja Hany, kenž jo namakał w sakskich archiwach.
Ja mam knigły za wjelgin gnujuce. Nikula my njedejali pśestaś, tšojenja ako take wót Hany wulicowaś. Jurij Koch njepokažo brutalitu režima. Śišć diktatury jo widobny w jadnanjach wejsanarjow. Naraz jo dowěrjenje pšec, dokulaž njewěš, chto jo donosowaŕ a pócarnja susedow. Motiw kolaboracije Koch wšak jano lažko zaspomnjejo. Jadno pšašanje wóstanjo: Co by ty cynił?
Hartmut S. Leipner: Artikel w Nowem Casniku 2023-12-07.
Jurij Koch: Hana. Berlin: Hentrich & Hentrich 2020, ISBN 978-3-95565-372-9, 16 €.
Libotka 