„Daś serbstwo wobstawa”
Prědna wustajeńca Serbskego muzeja w Chóśebuzu jo se prezentěrowała zjawnosći w lěśe 1994. Wót togo casa jo se wuwiwał muzej ako zasadny centrum serbskego žywjenja w Dolnej Łužycy. Pódla stawneje ekspozicije su pregowali pšawidłowne zarědowanja a wósebne wustajeńce serbske zjawne žywjenje. Pó 21 lětach jo pak wobnowjenje notne było. Nejžpjerwjej su planowali jano źělne reparatury. Pótom jo se Město ako nosaŕ muzeja rozsuźiło, ceły muzeumowy dom dokradnje saněrowaś. K tomu su pśišli pśemyslenja wó kradu nowu koncepciju prezentacije. Póžedanja stajiś za pjenjeze a rucnikaŕske źěła teke wěsty cas trjebali su. Pśez to jo se zasejwótwórjenje dliło dlej nježli pśedwiźone.
27. oktobera 2020 jo to pak tak daloko było. Serbski muzej su zasej wótcynili ze gnujucym swětocnym zarědowani. Bóžko jo to było jano w małučkem ramiku a tuchylu jano na krotki cas – strowotniske napšawy dla pandemije njejsu dowólili wětšu zjawnosć. Wuslědk źěła 50 firmow a institucijow, pśedewšym regionalnych, za ceło nowe wugótowanje pó saněrowanju twarjenja a za nowu stawnu wustajeńcu dajo se wiźeś. Pśedewześe jo płaśeło něźi 1 milion €. Pjenjeze su pśišli głownje wót Města a wót Załožby za serbski lud.
Ako běšo to grono wó wótnowjenju muzeja, jo se w medijach a diskusijach wóspjetnje wugroniło žycenje, až muzej se dejał wuwijaś na Narodny muzej Dolnych Serbow w Bramborskej. Ta ideja njejo se mógała pśesajźiś. Weto se how pśedstajijo serbska kultura ako wusoka kultura a nic ako něco, což se wótměwa jano na jsach, pśeto se pokazujo teke serbsku bergaŕsku kulturu. Wšuźi jo zacuś gjardosć na serbojstwo, kótarež se njemusy schowaś ako něco mjenjej gódnego. Ak se słuša za Serbski muzej, stoj serbska rěc na prědnem měsće. Z wjelikimi pismikami stoj jano w serbskej rěcy slogan muzeja na sćěnje wjaže ned pśi źurjach, gaž stupiś nutś: „Daś Serbstwo wobstawa”. Serbska perspektiwa na stawizny stoj w srjejźišću. Wustajeńca njejo jano pósćona 1500lětneje zajźonosći, ale słužy teke skšuśenju serbskeje identity a dej byś zrazom wažny rěcny rum. Z tym se snaź njemusy wuzwignuś, až nowa wustajeńca jo konsekwentnje dwójorěcnje wugótowana. Dolnoserbska rěc stoj pśi tom pśecej na prědnem městnje. Na někotarych městnach jo samo wětše serbske nježli nimske pismo.
Nowa wustajeńca wugbajo nacasny, modernjejšy zaśišć. Wabjeca technika, ako na pśikład multimedialne blida ze słuchatkami, pśepšosyjo se zanuriś do interviewow a originalnych dokumentow. Technika pak njejo zaměr sam za se. Stara wustajeńca njejo jadnorje wótprošona. Dopołnje pśeźěłana wustajeńca wulicujo stawizniske linije, kenž du wót zachadnosći do pśibytnosći a dalej do pśichoda. Jědro muzeja, stawna wustajeńca, jo na prědnem nastwaŕku. Wuchadnišćo jo wjelika tofla z casowym slědom, což dajo pśistup do stawiznow a zarědowanje wažnych tšojenjow. Kužda serbska tema ma swój rum a swójo wugótowanje: nałogi w běgu lěta, historija ludoweje muziki, industrializacija a wustatkowanje na Serbow, serbske procowarje, a se wě serbska rěc a pismojstwo.
Cerkwinskemu žywjenjeju něga a źinsa se pśibližujo we wósebnej rumnosći wěry. Prědna rumnosć na lěwem boce na zwjerchnej etažy pśedstajijo w swětłych barwach a pyšnem dekorje dobry ramik za wustajone objekty. Wósebny objekt zaběra městno wesrjejź ruma. Normalnje jo striktnje zakazane, w muzeju originale pśimjeś. How stoje pak we srjejźi stare cerkwine ławki ze Serbskeje cerkwje Města, na kótarež móžoš se teke w měrje sednuś, listowaś w Nowem wósadniku abo cytaś w Duchownych kjarližach. Z pódpěru Spěchowańskego towaristwa Serbskego muzeja jo móžno było, te originalne ławki nakupiś a z pjenjezami žarjabnice Sprjewja–Nysa restawrěrowaś daś. Škóda, až cerkwja njejo kśěła ławki, kenž su rozpadali něźi w skłaźe, muzejoju pódariś abo póžycyś. Na sćěnach wokoło ławkow móžoš studěrowaś wažne wótrězki serbskeje religiozneje historije wót pśedkśesćijańskeje wěry a christianizacije pśez reformaciju a wuwiśe serbskego pismojstwa až do źinsajšnego. Medijowa stacija pokazujo z filmami a originalnymi zukami aktiwity serbskeje wósady Dolneje Łužyce w slědnych lětach.
Nowo wugótowany Serbski muzej w Chóśebuzu jo „swětlak za serbske žywjenje”, ako jo wuzwignuła Sabina Siegowa, zastupna direktorka Załožby za serbski lud, na wótwórjenju muzeja. Jo wažne městno za Chóśebuz, za Dolnu Łužycu, za wšyknych Serbow. Pokazujo na žywosć a atraktiwnosć serbskeje kultury a jo wusměrjony do pśichoda. Dalšne pśedewześe deje hyšći k tomu pśinosowaś: wěcejrěcny elektroniski guide pśez muzej, muzeumowa app a wobnowjenje internetnych bokow z pśidatnymi informacijami. Nejžwažnjejše pak jo, až muzej buźo zasej pśistupny šyrokej zajmowanej zjawnosći, tak malsnje ako situacija z pandemiju to dowólijo.
Pśinosk w Pomhaj Bóh 12/2020.
Bildka: Madlena Norbergowa
Libotka 